Paseo polo Castelo de Santa Cruz (A Guarda)

Lese nos carteis nas portas do Castelo:
"A fortaleza, coñecida popularmente como Castelo de Santa Cruz, construíuse no contexto da guerra entre Portugal e España iniciada cando a nobreza proclama ó duque de Bragança, don João, lexítimo dono do trono portugués.
O Castelo remóntase ó final do reinado de Felipe IV (1621-1665) e debe o seu nome, igual que o Castelo de Santa Cruz na Coruña, ó marqués de Santa Cruz de Marcenado, Álvaro de Bazán, quen fora Capitán Xeral da Armada nos tempos de Carlos V e Felipe II.
A planta ten forma de polígono irregular, con catro baluartes nos ángulos saíntes da muralla, son os baluartes da Guía, da Cruz, de San Sebastián e Santa Tegra. Entre cada un dos baluartes hai una media lúa ou revellín, construcións exteriores fronte ás cortinas que cubrían muros e portas de acceso. A de Cividáns pode apreciarse aínda con nitidez. Rodeando o Castelo existía un camino cuberto, defendido por un parapeto que permitía o rápido desprazamento dos defensores. Nos baluartes hai garitas labradas en pedra.
A finais do XIX instalouse nas dependencias da fortaleza a fábrica de embutidos da "Sociedade Comercial Lomba e Lomba" que os exportaba a Cuba e Porto Rico. Disolta no 1891 seguiu rexentando o negocio Juan Antonio Lomba Álvarez, quen a principios do XX instalaba a prestixiosa Cerámica de la Santa Cruz, que chegou a converterse en proveedora da casa real.
Recuperada a titularidade pública do Castelo, sucedéronse dende o ano 2005 varias intervencións sobre este ben, declarado BIC en 1995, xa que sufriu numerosas alteracións e mutilacións ó longo do tempo".