MTB Merchtem SportVl groene blauwe rode lus

Molen van Collier of Passerel van Pipenpoy‘

De Bantmolen of Binnemolen is gelegen in het centrum van Merchtem, vlakbij de kerk met aansluiting op de kerkvijver. De molen werd al vermeld in 1269. Tot omstreeks 1320 was hij een banmolen van de hertogen van Brabant, die hem aan de Pipenpoy's (heren van Merchtem) afstonden, in de 15de eeuw een drafmolen. Op 29 oktober 1595 werd te Merchtem een "Onsser Liever Vrouwen maeltijdt" gehouden. Bij de leden vinden we: "Guillam Verhagen moilder". Wellicht een molenaar op de Binnenmolen of op een andere molen van Merchtem? In 1902 werd het waterrad, dat binnen stond, vervangen door een Francisturbine (firma Schneider-Jacquet uit Neudorf bij Straatsburg). Deze turbine is nog aanwezig en bevindt zich in de raderput, zoals bij de Oyenbrugmolen in Grimbergen. Momenteel wordt het gebouw uitgebaat als tavernerestaurant "De Passerel". Met dank aan Aimé Smeyers, Alsemberg en Dirk Vansintjan, Rotselaar.

Onze-Lieve-Vrouw-ter-Noodtkerk

De huidige kerk kwam in verschillende bouwcampagnes tot stand. Ze vertoont dan ook een mengeling van stijlen. Het westportaal is afkomstig van de abdij van Affligem. Volgens A. Wauters in "Histoire des Environs de Bruxelles" zou reeds in de 7de eeuw op dezelfde plaats een kerk gestaan hebben, toebehorend aan de H.Emebertus, broer van St.- Goedele. Hij werd later bisschop van Kamerijk. Een bisschoppelijk charter van 1120 gaf de kerk aan de abdij van Affligem. Maar de heren van Merchtem: "de familie Hobosch" eisten ze voor zich op, totdat Siger Hobosch ze in 1245 definitief afstond aan voormelde abdij. Dit bleef zo tot het einde van het Ancien Régime. Voor 1200 vermoedelijk een vestiging in hout. Tussen 1200 en 1300 vindt men de sporen terug van een romaanse kerk. Rond 1400 bevond zich in de linkerkruisbeuk een Romaanse kapel. Door de grote veranderingen die er in de loop der eeuwen worden aan uitgevoerd, heeft deze kerk geen enkele gelijkvormige stijl. Het oudste gedeelte is zeker de zware vierkante toren evenals het noordelijke gedeelte van de linkerbeuk. In 1571 wordt de kerk door een zware brand vernield en blijven nog enkel de muren over. Door inzamelingen slagen de bewoners van Merchtem erin hun kerk te herstellen. Van 1796 tot 1802 wordt de kerk gesloten door de Franse bezetters. In 1955 geeft 600 jaar O-L-Vrouw-ter-Noodt aanleiding om de kerk op te smukken. Bij die gelegenheid heeft men de eerste sporen van aftakeling van het gebouw opgemerkt die achteraf aanleiding hebben gegeven tot de eerste restauratiefaze. Tijdens de werken in 1969 begeeft één van de zuilen met het noodlottig gevolg dat de kerk gedurende 20 jaar buiten gebruik blijft. Na veel dossier- en geld problemen kan de kerk in 1989 met een feestelijke viering opnieuw voor de eredienst worden opengesteld. Zeer waardevol zijn het vast meubilair o.a. biechtstoelen en beschotten, de preekstoel, het orgel, de glasramen, de talrijke kunstvoorwerpen en -schatten, versierselen en schilderijen die tot het patrimonium behoren van de aan O-L-Vrouw-ter-Noodt toegewijde kerk. In het interieur zijn enkele werken bewaard van de 17de-eeuwse schilder Gaspar de Craeyer. Het beeld van Onze-Lieve-Vrouw-ter-Noodt dateert van omstreeks 1500.

Langeveldmolen

Op 19 juli 1487 verleende de ontvanger van Overzenne, Gosuin Vandernoot, de toestemming aan de erfgenamen van Sire Hendrik Pipenpoy (heer van Merchtem) om een wateroliemolen te bouwen. In 1559 werd de molen gebruikt als drafmolen. In 1837 werd de molen omgevormd in papiermolen, maar sinds 1842 werd er enkel graan gemalen. Rond 1900 werd het onderslagrad vervangen door een turbine. In 1914 werd de molen heropgebouwd als tweeverdiepingshuis onder zadeldak bedekt met pannen, met neotraditionele inslag. Aan de waterkant vind je een onderbouw van zandsteenblokken in vrij regelmatig verband, wijzend op de oude kern. De laatste molenaar was Cyriel De Smedt. De molen werd in 1961 stilgelegd, waarbij de turbine werd verwijderd. Het gebouw werd gerenoveerd, een gedeelte van het binnenwerk is nog steeds aanwezig. In de molen staat ook nog een pletmachine, aangedreven door elektriciteit waarmee nog af en toe graan wordt geplet voor dierenvoeding. Met dank aan Aimé Smeyers, Alsemberg

Sint-Gudulakerk

Dit charmante kerkje in vroeggotische stijl (ca 1680) vervangt een grotere Romaanse (ca 1200), die zelf in de plaats kwam van een houten Karolingisch bedehuis (ca 694), waarvan het altaar – althans volgens de legende – boven het graf van Sint-Gudula was geplaatst. Interessant zijn de gotische doopvont in witte steen (16e eeuw), de barokke biechtstoel, het witmarmeren beeld van Onze-Lieve-Vrouw met Kind (17e eeuw) en de heilige Gudula ( 17e eeuw).

“Schaliënhof' of 'Hoeve Crokaert'

Gebouwd in 1846 door de familie Crokaert-Van Dorsselaer, cf. gevelsteen, in 1851 kadastraal geregistreerd als "reconstructie" ter vervanging van een achttiende-eeuwse hoeve die omwille van haar bouwvallige toestand gesloopt werd. Semigesloten hoeve waarvan de grotendeels aangepaste bestanddelen met latere aanbouwsels geschikt zijn rondom een gekasseid erf: toegangspoort in de noordwestelijke hoek, woning ten zuiden, schuur ten oosten en stal ten westen; de veldpoort zit gevat tussen stal en woning in de zuidwestelijke hoek. Verankerde en witgekalkte bakstenen constructies met rechthoekige, meestal aangepaste muuropeningen onder zadel- of schilddaken. De erfgevel van de woning heeft rechts van de deur een ruitvormige, thans verweerde gevelsteen met initialen van de bouwheer H(enricus) C(ro)K(aer)T en F(rancisca) V(an) D(ors)S(e)L(aer) en het jaartal 1846.

Hoeve ''t Hof te Piermont' of 'Piémont' of 'Piëmont'

Een ruime gesloten hoeve met deels gewijzigde gebouwen in kern opklimmend tot XVIII, gegroepeerd rondom een geplaveide binnenplaats. Tegenover de overluifelde inrijpoort met houten latei en bakstenen stijlen vind je het boerenhuis afgedekt met een gebogen zadeldak (kunstleien) op geprofileerde daklijstbalkjes, voorzien van twee houten dakvensters en recente dakkapellen. Ook een bekronende wapensteen met kardinaalshoed (en moeilijk leesbaar jaartal 17(54?). Vandaag zijn er rechthoekige vensters met lekdrempels van arduin, maar de posten met negblokken en sponning en de sporen van dubbele ontlastingsbogen wijzen op de voormalige kruisvensters. De achtergevel werd over de hele lengte vergroot met bijgebouwen.

Torenhof

Ooit verbleven hier de heren van Kobbegem, die hun versterkte hoeve ingeschakeld zagen in de verdedigingsgordel van het hertogdom Brabant tegen het opdringerige graafschap Vlaanderen. Het is een halfopen boerderij geworden waarvan het woonhuis, gedateerd 1754, en de stallingen rond een geplaveide binnenkoer staan. De oudste kern is de massieve, vierkante donjon, een typisch voorbeeld van vroeg 14de-eeuwse militaire architectuur.

Hoeve Terheidenbos of 'Klein Hof te Bollebeek'

Achterin gelegen hoeve, in oorsprong opklimmend tot het laatste kwart van de zeventiende eeuw en bereikbaar via een lindedreef in de as van de toegangspoort. In 1117 schonk hertog Godfried I van Brabant zijn allodium in Bollebeek, gegroeid uit een oud domein van de abdij van Nijvel, aan de circa 1096 opgerichte vrouwenabdij van Meerhem bij Lede, die in 1102 werd overgebracht naar Vorst bij Brussel. Zo kwam niet alleen het Hof van Bollebeek, centrum van het domein, in handen van de abdij, maar verwierf de abdij ook het patronaat van de parochiekerk en dit tot het einde van het ancien régime. Op het einde van de zeventiende eeuw werd het Hof te Bollebeek gesplitst in een "Groot Hof" en een "Nieuw Hof" of “Terheidenboshof”. Volgens de kronieken van Vorst werden beide hoven in 1687 op kosten van de abdij verbonden door een lange eikendreef die trouwens op de Ferrariskaart van 1771-1777 nog duidelijk zichtbaar is en de hoeve toont als een gesloten complex. Tijdens de Franse Revolutie aangeslagen en verkocht als openbaar goed. Voorheen een gesloten hoevecomplex, cf. cartografisch materiaal, maar nadien sterk aangepast; de diverse bestanddelen, waarvan de oudste gedeelten opklimmen tot het laatste kwart van de zeventiende eeuw zijn geschikt rondom een deels gekasseide binnenplaats met poort in de noordwesthoek, het woonstalhuis ligt ten noorden en een schuur ten westen; de oost- en zuidzijden zijn vandaag ingenomen door bedrijfsloodsen. De oude bestanddelen bestaan uit verankerde bakstenen gebouwen met gewitte gevels op gepikte plint en zijn afgedekt door pannen zadeldaken, in de schuur afgewolfd aan de noordzijde. Overluifelde rechthoekige poort, gevat tussen de schuur en de woning, met sporen van zandstenen rechtstanden. De woning van één tot anderhalve bouwlaag telt tien traveeën aan erfzijde en wordt gemarkeerd door twee rechthoekige opkamervensters met sponning in de westelijke hoek. De overige muuropeningen, ten dele nieuw ingebracht, ten dele met bewaarde sponningen, zijn rechthoekig. De linkerzijtuitgevel met deels bewaarde vlechtingen, aandak en schouderstukken, getuigt nog van de traditionele kern. Rechts aansluitende lagere stal van zes traveeën met gelijkaardig uitzicht. De schuur met verspreide lichtgleuven aan de buitenzijde wordt thans gekarakteriseerd door later ingebrachte poorten onder betonnen lateien.

Kasteel van Walfergem (Kasteel Wolfrot)

Voorheen omgracht kasteel met traditionele kern, door gevelstenen 1729 gedateerd, maar vandaag sterk gerenoveerd en in het laatste kwart van de twintigste eeuw voorzien van een neoclassicistische inkomtravee, volgens de eigenaar naar het vroegere uitzicht, een gegeven dat bevestigd wordt door oude foto's die ons een bepleisterd neoclassicistisch landhuis tonen met beluikte rechthoekige vensters. Van de vroegere omgrachting resten enkel nog een vijver en enkele wallen; het omringende park, toegankelijk in het zuidoosten, werd gedeeltelijk opgeofferd voor hedendaagse bijgebouwen en een vrij recente villa (nr. 21). Ten zuidwesten van het kasteel ligt de oranjerie, volgens de eigenaar gebouwd in 1851, alhoewel de constructie nog niet is aangeduid op de Poppkaart van circa 1860 en ze kadastraal pas werd geregistreerd in 1865. Volgens de eigenaar was het kasteel in 1654 eigendom van de Brusselse familie 't Kint en werd het vermoedelijk op het einde van de zeventiende eeuw verbouwd tot "speelhuys"; voortgaande op de jaarstenen in de gevel werd het echter (nogmaals?) verbouwd in 1729. In 1818 werd het goed verhuurd aan pastoor Luckx die er tijdelijk een huis van weldadigheid in onderbracht, waaruit in 1822 de congregatie der zwartzusters zou ontstaan, Weversstraat nr. 1. Datzelfde jaar kwam het goed volgens de eigenaar door vererving in handen van de huidige eigenaarfamilie. Volgens D. De Grave onderging het park een grondige uitzichtwijziging nadat Lodewijk Delvaux eigenaar was geworden in 1861; zo werden onder meer een aantal vijvers opgevuld; voortgaande op de mutatieschetsen van het kadaster en de bijhorende leggers kadert de bouw van de oranjerie in deze bouwcampagne.

Spanjaardshof (ook 'hof te Steenberg')

Dit hof maakte in de 16e eeuw deel uit van één groot domein met kasteel, watermolen en kapel en heette oorspronkelijk Hof te Steenberg. De huidige gesloten hoeve, met rechthoekige binnenkoer dateert uit de 2e helft van de 18e eeuw. Dit akkerbouwbedrijf teelt op de rijke zandleemgronden vooral granen, suikerbieten en aardappelen. De naam "Spanjaardshof" komt vanuit de heerlijkheid Steenberg, waarvan de hoeve, samen met een kasteel, een kapel en een watermolen deel uitmaakte en einde XVI in het bezit was van Don Diego-Fernandez de Velasco.

Neerkammolen

Een eerste watermolen op de Grote Molenbeek bestond al in 1126. Het huidige gebouw werd opgericht in 1735 (jaartal in een ingemetselde steen van de gevel aan de beekkant, naast de resten van een zandstenen vensteromlijsting). Rondboogdeur van arkoze met sleutel en imposten eertijds met jaartal 1768 (?) en bekronend oculus, onlangs ingemetseld en naar verluidt afkomstig van een afgebroken hoeve tegenover het kasteel Innes te Waarbeek. Grondig verbouwd in 1921-'22. Het waterrad werd weggenomen in 1931 en vervangen door een Francisturbine in 1941. De laatste molenaar was Emile Berben (°1924). Op 10 maart 1994 werd de molen beschermd als monument, waarin begrepen zit: het molengebouw, de sluis, de damwanden, de turbine met afdekking, het mechanisme. In 2005 werd de molen verkocht.

'Trappenhoeve' of 'Hof van Pede' met Ichelgemmolen of Ukkelgemmolen

De "Trappenhoeve" of "Hof van Pede" met bijhorende Ichelgemmolen of Ukkelgemmolen was één van de drie watermolens die eertijds op de Molenbeek draaiden. De oudste vermelding van de genoemde molen zou dateren van 1129; volgens een dertiende-eeuws cartularium schonk Arnoldus de Lombeka in 1276 "dua molendina in Molnhem" samen met een vijver en dries aan de abdij van Affligem. Vroeger maakte deze watermolen deel uit van een cijnshof dat in de vijftiende en zestiende eeuw eigendom was van de familie 'T Serclaes; vermoedelijk was hij toen echter 200 of 300 meter verder op de Molenbeek gelegen. Afgaande op het jaartal 1721 op de deurposten en 1733 in de gevel werd de molen (type bovenslagmolen) in eerste helft van de achttiende eeuw naar hier overgebracht. Oorspronkelijk deed de benedenverdieping van het molenhuis dienst als woonruimte, de eigenlijke molen lag op de bovenverdieping. In het jaar 1935 werd de molen definitief buiten gebruik gesteld; in dezelfde periode werd het nieuwe woonhuis van de hoeve opgetrokken en de resten van het vroegere molenhuis werden in gebruik genomen als opbergruimte en garage. Het huidige complex met boomgaard ten westen, bestaat uit de haaks op de straat ingeplante woning van 1935, cf. de gevelstenen, kadastraal geregistreerd in 1936, met rechts aansluitend een iets oudere, uitspringende langsschuur van vier traveeën onder pannen zadeldak; het erf ligt ten oosten en wordt aan de oostzijde begrensd door de Molenbeek. Ten oosten op het erf liggen de resten van de vroegere Ichelgemmolen, waarvan enkel de benedenverdieping bewaard bleef; het houten molenrad verdween in een storm in de jaren 1950 en het molenwerk ging verloren in de jaren ‘70.

Appelkot of Hof Ter Spelt

De geschiedenis van het ‘Appelkot’ gaat terug tot de 11e eeuw. De eerste gekende bewoners, het geslacht ‘de Spelt’, speelden in de 12e eeuw een belangrijke rol in de Merchtemse geschiedenis. Dit oud feodaal hof is nu een omwald domein met een 19e eeuws herenhuis. Volgens sommige bronnen verwijst de naam ‘Appelkot’ naar de vruchtbare boomgaarden’; In 1705 was er immers een boomgaard aan verbonden van meer dan 2 ha, voornamelijk met appels en een kot (bergplaats) om het fruit te bewaren voor de winter. Anderen denken aan het Franse ‘Cour d’appel’. Het prachtige park herbergt tal van zeldzame oude bomen en plantensoorten.

Startplaats Merchtem

Sportcomplex Dooren
J. Stallaertstraat 10
Merchtem

Sporthal
Parking
Drankgelegenheid
Douche
Reinigen fiets