Megality Kujawskie 2013/06/23

MEGALITY KUJAWSKIE

We wsiach Wietrzychowice i Sarnowo, położonych niedaleko Izbicy Kujawskiej, znajdują się rezerwaty archeologiczne: cmentarzyska szkieletowe. Zostały one wzniesione przez plemiona pasterzy i rolników, zamieszkujących tamtejsze tereny 5500 lat temu. Ze względu na wielkość znajdujące się tam grobowce nazywane są "piramidami polskimi". Z reguły określenie "piramidy" zarezerwowane jest dla egipskich faraonów, jednakże megality (megas - wielki, lithos - kamień) kujawskie przywodzą takie skojarzenia. Monumentalność grobowców szczególnie jest widoczna od czoła (od szerszej części). Ludność kultury pucharów lejkowatych budowała grobowce z potężnych głazów. W Polsce stosowano najczęściej formę wydłużonego trapezu. Megality występowały przede wszystkim na Kujawach (również na Pomorzu), stąd też ich nazwa. Głazy tworzyły obstawę, mającą chronić mogiły przed rozmyciem, a zarazem ograniczyć obszar poświęcony czci zmarłego i czynnościom kultowym. Nad mogiłami usypywano potężne wały ziemne mające ponad 1000 m sześciennych objętości, ponad 100 m długości i do 3 m wysokości. Przeważnie zmarły (w grobach tych chowani byli wyłącznie mężczyźni) - osoba wysoko postawiona w hierarchii plemiennej - był pochowany w pozycji wyprostowanej w czole grobowca. Czasami grzebano w ten sposób równocześnie 2-3 osoby. Wyposażenie zmarłego w drogę pośmiertną było skromne. Do naszych czasów dochowały się naczynia i łyżki gliniane, zabytki z krzemienia, w tym groty do strzał, siekiery oraz topory bojowe. Wysiłek wkładany przy wznoszeniu tych budowli niewątpliwie świadczy o istnieniu silnej więzi plemiennej, a także o zróżnicowaniu społecznym lub istnieniu władców plemiennych. Dla zachowania cmentarzysk w obecnej postaci objęto je ochroną prawną i na ich terenie utworzono rezerwaty archeologiczne w Wietrzychowicach, Sarnowie i Gaju.




WIETRZYCHOWICE

Do dzisiaj w rezerwacie archeologicznym w Wietrzychowicach znajduje się pięć grobowców. Nasypy ziemne – które przed wykopaliskami miały podobno od 80 cm do 1 m wysokości, a po odtworzeniu osiągają ponad 2 m – ujęte są w obstawy z kamieni: wielkich z czoła grobowców (szczególnie w narożnikach) i coraz mniejszych wzdłuż "ogona", długiego do ponad 100 m, czasem zakończonego jednym większym głazem. Głazy obstawy stabilizowane były z zewnętrznej podstawy klinami z płaskich kamieni, dzięki czemu można było odtworzyć zarys kopca nawet tam gdzie brakowało już samych głazów. Nasypy najwyższe są z czoła grobowców, tj. od południa, a po pewnym czasie wyraźnie obniżają się i zwężają w te charakterystyczne "ogony". Wszystkie mają przerwę w środku ściany czołowej prowadzącą niegdyś do komory grobowej: podobno znajdowano tam niekiedy resztki konstrukcji drewnianych.


Grobowiec nr 3 w Wietrzychowicach:

Był to największy grobowiec w grupie kurhanów w Wietrzychowicach. Miał 115 m długości i 10 m szerokości w partii czołowej. Kamienie z obstawy tej części nasypu dochodziły do 1.5 m wysokości. Znajdowały się w nim dwa prostokątne groby otoczone niewielkimi głazami i przykryte ziemią oraz kamiennym brukiem. Tuż przy grobach i nieco nad nimi zachowały się ślady stypy pogrzebowej z resztkami połupanych kości ludzkich i zwierzęcych, a także ułamki ceramiki, narzędzia krzemienne i węgle drzewne. W nasypie odkryto 80 fragmentów naczyń, topór kamienny (długość 19.5 cm, szerokość 8.5 cm, wysokość 7 cm.) i inne wyroby z krzemienia.


Grobowiec nr 5 w Wietrzychowicach:

W grobowcu 5 znaleziono szczątki dwóch mężczyzn, na których czaszkach zachowały się ślady trepanacji. Młodszy, w wieku ok. 35 lat, przeżył czterokrotną trepanację, dla starszego (ok. 50 lat) jednorazowa operacja również zakończyła się pomyślnie. Nie ocalały żadne trwałe ślady budowli drewnianej. Znaleziono za to fragmenty naczyń glinianych, pochodzących z różnych kultur, w tym z okresu wpływów rzymskich. Cennym przedmiotem jest granitowa gałka maczugi - buławy z wyżłobionymi rowkami, inspirowana zapewne pierwszymi wyrobami z miedzi. Ponieważ szczątki naczyń są różnorodne, nie można z nich odtworzyć kształtu konkretnych naczyń.


SARNOWO

Uwaga: Google Maps kieruje na Sarnowo koło Osiecza Wielkiego - to nie tu :) - należy kierować się na Sarnowo miedzy Izbicą Kujawską i Lubrańcem.

Cmentarzysko we wsi Sarnowo składa się obecnie z 9 grobowców o charakterystycznie wydłużonym "kujawskim" kształcie. Być może przyczyniają się do tego zarośla, ale szerokością ścian czołowych i wysokością nasypów zdają się nie dorównywać kopcom w Wietrzychowicach, choć muszą oscylować gdzieś ok. 2 m wysokości (przed wykopaliskami zachowane były podobno aż do 1,6 m). Uderzająco skromnie prezentują się obstawy kamienne. Widoczne są tak naprawdę tylko na końcach "ogonów" i na czołach, a głazy są raczej skromnych rozmiarów - może to być spowodowane zarastaniem przez poszycie. W odróżnieniu od Wietrzychowic, wszystkie "ogony" są tu proste, a w czołach nie widać centralnych przerw. W ogóle wygląd i wrażenie jakie wywiera to cmentarzysko są bardzo różne od wietrzychowickiego, mimo oczywistych podobieństw i przypisania do tego samego okresu pradziejowego i kultury archeologicznej. Trochę inne były też podobno tutejsze pochówki: pod kopcami znaleziono od 1 do 5 grobów, a ich obstawy kamienne tworzyły kręgi, a nie prostokąty.

Grobowce skupione są w kilku grupach, nieco enigmatycznych w planie, ale dość oczywistych w terenie. Grobowce nr 1-7 są bowiem poprzedzielane łagodnymi obniżeniami terenu, niegdyś zapewne znaczniejszymi i być może wodonośnymi, przynajmniej okresowo. Uchodzą one do głębszej dolinki, którą płynął dopływ pobliskiej Zgłowiączki i nad którą górują czoła grobowców. Orientacja nasypów jest północno-wschodnia, ale nie są one skierowane ściśle astronomicznie, uwzględniają położenie sąsiednich grobowców i rzeźbę terenu, na którym je wzniesiono. Wszystkie nasypy są bowiem także ułożone promieniście względem niewielkiego wzniesienia na drugim brzegu dopływu Zgłowiączki.


Grobowiec nr 7 w Sarnowie:

W czasie prac archeologicznych w 1968 r. stwierdzono w grobowcu ślady penetracji pochodzące z II połowy XIX wieku. Pod nasypem odkryto pozostałości po, prawdopodobnie, 5 grobach otoczonych kolistymi kręgami kamiennymi. W ścianie bocznej natrafiono na zarys jamy zawierającej szczątki od 5 do 9 ludzi, zjedzonych zapewne, w trakcie uczty obrzędowej. Z grobowca wydobyto też niezbyt liczne fragmenty naczyń glinianych i narzędzi krzemiennych.

Grobowiec nr 8 w Sarnowie:

W grobowcu odkryto zarys grobu centralnego bez kości, z dużą obstawą kamienną o kubaturze ok. 15 metrów sześciennych. W bocznej części nasypu, w "przybudówce", znaleziono dwa groby ze szkieletami. Groby pokrywała warstwa ziemi bagiennej z muszlami ślimaków i małży oraz z fragmentami pancerza zjedzonego żółwia błotnego. Z nasypu wydobyto kilkaset fragmentów naczyń, krzemieni, grudek polepy glinianej i tarczowaty paciorek z muszli. Nasyp grobowca posiada charakterystyczne przewężenie.

Grobowiec nr 9 w Sarnowie:

W grobowcu znaleziono szkielet ułomnej kobiety, zmarłej w wieku 50-70 lat. Pochowana została, prawdopodobnie, w trumnie wydrążonej z pnia drzewa, którą umiejscowiono w poprzek osi wzdłużnej grobowca. Znalezisko to jest czymś wyjątkowym, ponieważ, jak dotąd, nie natrafiono na tak potężny grobowiec usypany dla jednej tylko osoby, i to kobiety. Przypuszcza się, że musiała ona zajmować jakąś szczególną pozycję w hierarchii społecznej. Przy zmarłej znaleziono ostrze rogowe, łyżkę glinianą oraz kilka fragmentów naczyń. Z nasypu grobowca wydobyto kilkaset ułamków ceramicznych, z których udało się zrekonstruować m.in. 28 pucharów lejkowatych. Poza tym, znaleziono inne przedmioty kościane, 20 narzędzi krzemiennych i ponad 50 odłupków i wiórów. W bocznej ścianie nasypu odkryto ślady budowli drewnianej, ale uznaje się, że nie był to obiekt sakralny, jaki znamy np. z Gaju. W części czołowej nasypu natrafiono na warstwę błota rzecznego z wielką ilością muszli ślimaków.

Źródło:
http://www.odznaka.kuj-pom.bydgoszcz.pttk.pl/opisy/2/wietrzy.htm
http://www.odznaka.kuj-pom.bydgoszcz.pttk.pl/opisy/2/sarnowo.htm

Przejezdność:
MTB: tak
Cross/Trek/City: tak
Szosa: nie