Yeğnovit/Khaçikar Manastırı Kalıntıları (Keşif)

UYARI: Bu rota eski bir Hristiyan Ermeni Manastırı olan Khaçikar/Yeğnovit Manastırının kalıntılarını görmek amacıyla gerçekleştirilen doğaçlama bir kış keşif yürüyüşünün gps koordinatlarını içermektedir. Bir yürüyüş tavsiyesi değildir. Özellikle kalıntıların bulunduğu sırttan inişte aynı yolu geri dönmemek için aşırı çarşaklı güzergahtan iniş yapıldı. Yer yer derin ve sık ladin ormanının içinden geçildi. Rotanın kaydını Karunç'tan patikaya girmeden önce başlattığım için yürüyüşün Elevit'ten Karunç'a kadar olan kısmını elle çizdim. Zaten bir kısmı araç yolundan çıkılıyor.

***

Elevit Yaylası eskiden bir Ermeni yerleşim merkeziydi. Eski adı Yeğnovit idi. Yayla yerleşkesinin doğusunda yükselen ormanlık bölgenin ortasındaki sırtta, Cagut Dağı yönünde bir manastır bulunmaktaydı. Manastırın ismi Khaçikar (Khaçik Hor) Manastırı idi. Dönemin önemli Ermeni yazıcılarının çalıştığı bir manastır olduğu kaynaklarda geçmektedir. Buradaki keşişler İncil'i elle çoğaltıyorlardı. Bugün sadece temeli ve sağa sola dağılmış kesme taşlardan oluşan kalıntıları mevcut. Temelden anlaşıldığına göre büyük denebilecek bir yapı. Bulunduğu sırt doğu tarafında Karunç, Nafkar, Trovit ve Karmik yaylalarına ulaşan vadiyi, kuzey tarafında Khaçevanag Yaylası'na ulaşan vadiyi, güneyde ise Çat Vadisi'ni görebilecek bir konumdadır. Yerel Hristiyanların uğrak yeri olduğu kaynaklarda ifade edilen bu manastırın konumu hakkında bugün Elevit Yaylası yerlileri dışında hemen hiç kimsenin bir bilgisi yoktur. Bir iki unutulmuş kitap ve internetin kuytu köşelerinde kalmış bir iki blog yazısı dışında bölge ve manastır hakkında bilgi veren Türkçe kaynak bulunmamaktadır. Bölge ismi olan Yeğnovit Ermenice "Yağ Yaylası" anlamına gelmektedir. Bugün kullanılan "Elevit " ismi ise Ermenice "Eli Hovid" yani "Yokuş Yayla" manasındadır. Manastırın ismi olan "Khaçikar" ise büyük ihtimalle Kaçkar Dağlarının isminden mülhemdir.¹

Bölge tarihi hakkında yaptığım araştırmalar neticesinde varlığından haberdar olduğum Khaçekar Manastırı kalıntılarının nerede olabileceği konusu hep kafamı kurcalamıştı. Gerek Elevit Yaylası etrafında gerçekleştirdiğim yürüyüşler sırasında yaptığım gözlemler, gerek harita ve Google Earth üzerinden yaptığım incelemeler sonucu kalıntıların yerini tahmin ettim. Büyük ihtimalle Elevit'in doğusunda yükselen ormanın üstündeki çayırlık sırtta konumlanmıştı. Bölgede araştırmalarda bulunan bazı tarihçi ve dilbilimcilerinin kalıntıların konumu hakkında verdikleri muğlak bilgi ile de örtüşüyordu bu konum. Geçmişte yaptığım yürüyüşlerde Karunç Yaylası'na karşıdan baktığımda yayladan çıkıp ormanın içinden geçerek söz konusu sırta uzanan bir patika görmüştüm. O patikaya girip sırtta keşif yapmayı kafama koymuştum. Bir iki yıl bu amacımı gerçekleştirme fırsatı bulamadım zira yörem insanı şüpheci ve söz konusu kendi bölgeleri olunca koruyucudur, özellikle Hemşinliler. Manastır kalıntısı gibi özel bir bölgede şüpheli bir yabancının dolaştığını görmeleri hoşlarına gitmeyecekti. Zira definecilerin bu kalıntıları rahat bırakmadığına da adım gibi emindim. Beni defineci sanıp başımı ağırtabilirlerdi. Bundan da çekinip uzun süre rotayı sürüncemede bıraktım. Ta ki 2023 ocağında Elevit civarında bir kış aksiyonu gerçekleştirmek üzere bir arkadaşımla bölgeye gelene kadar. Elevit Yaylası'nda aracı bırakıp kamptan önce Trovit'e doğru yürüyüşe çıkmaya karar verdik. Karunç Yaylası'na yaklaştığımızda o metruk güzellik hakkında konuşmaya başladık. Buranın ve komşusu Nafkar Yaylası'nın Ermenilerden para ile satın alınan bölgeler olduğunu anlattım arkadaşıma ve Karunç'tan çıkan ince patikayı gösterdim:

- Ne dersin, yaylaya geçip patikaya girelim mi? Manastırın kalıntılarını da görmüş oluruz, güzel olur. Hem kimse de yok, rahatsız eden olmaz.

-Bana uyar dostum.

Bu şekilde dereyi geçip Karunç'un hüzünlü konaklarının yanına vardık. Biraz oyalandıktan sonra karla kaplı patikada ilerledik. Orman içinden geçen masalsı patikayı bitirdikten sonra sırt karşımızdaydı. Tam da düşündüğüm gibi manastırın kalıntıları oradaydı. Bölge tarihi hakkında arkadaşımın kafasını bir miktar şişirdikten sonra dönüşe koyulduk. Tekrar aynı yolu yürümektense çapraz bir şekilde ormana dalıp çarşak bölgeden inelim dedim. Öyle yaptık ve yürüyüşü bitirdik.

Rotayı yürümek isteyenler inişi zor bulabilirler. Ama çarşak üzerinde birkaç kere "Z" şeklinde virajlanan patika belirgindi. Büyük ihtimalle yöre insanı bu sırta bu çarşak üzerinden çıkmaktalar. Ama Karunç'tan gelen patika kış olmasına rağmen muazzamdı. Hem açıklıkların manzarası hem ormanın içinden geçen kısım son derece keyifliydi, yaz aylarında çok daha eğlenceli olacaktır. Bir dahaki gelişim yine Karunç içinden ve bu patika üzerinden olacak, tabi etrafta işkilenecek kimse olmazsa...

***

¹Kaçkar kelimesinin kar ile bir ilgisi yoktur. Bölgedeki pek çok yerleşim yeri isminde olduğu gibi bu kelime de Ermenicedir. Bu kelime Ermeni halk sanatında bir tür taş işlemeciliğinin ismi olan “Khachkar” kelimesinden galattır. Bu sanat, taşları dantel gibi işlemek suretiyle icra edilir. İşlemeciliğin en karakteristik özelliği ise ana motifinin haç olmasıdır. “khach (խաչ-khach’)” bildiğimiz anlamda haç demektir (h sesi gırtlakta boğumlandığı için ‘kh’ şeklinde transkribe edilir, “Khan” kelimesinde olduğu gibi). “kar (քար-k’ar)” ise Ermenice “taş” demektir. Dolayısıyla “Khachkar” (խաչքար-khach’k’ar) haçlı taş/haç taşı anlamına gelmelidir. “Khachkar”lar özünde mezar taşı olarak kullanılırlar. Bu muhteşem, ince ve özverili işçilik ile ölüye duyulan sevgi ve saygıyı abideleştirmek esastır.