Wikiloc | Νικηθιανός - Ρέμα Κρεμαστών /Δαφνών - Μονή Κρεμαστών - Βρύσες - Χουμεριάκος

Νικηθιανός

Ο Νικηθιανός είναι ένα μικρό, καλά διατηρημένο παραδοσιακό χωριό που βρίσκεται μέσα στην κοιλάδα του Απάνω Μεραμπέλου, και έδρα ομώνυμης κοινότητος του δήμου Αγίου Νικολάου, της περιφερειακής ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 64 κατοίκους. Βρίσκεται 12 χιλιόμετρα δυτικά από τον Άγιο Νικόλαο και 3 χλμ. ανατολικά από τη Νεάπολη Λασιθίου. Είναι κτισμένος σε υψόμετρο 220 μ. στους νότιους πρόποδες του υψώματος Άγιος Αντώνιος, στο οποίο βρίσκεται η αρχαία πόλη Δρήρος. Το χωριό δημιουργήθηκε μετά το 1822 από ένα κάτοικο του χωριού Πλατανιάς ο οποίος λεγόταν Νικήτας. Το χωριό Πλατανιάς βρισκόταν κοντά στην μονή Κρεμαστών και καταστράφηκε από τους Οθωμανούς κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1821. Το χωριό δεν αναφέρεται στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834. Η παλαιότερη μνεία στο χωριό γίνεται στο έργο Κρητικά του Μιχαήλ Χουρμούζη, του 1842. Στην απογραφή του 1881 ανήκε στον δήμο Νεάπολης και σύμφωνα με την απογραφή είχε αμιγώς χριστιανικό πληθυσμό, με 184 κατοίκους. Αναφερόταν με την ονομασία Νικηθιανώ. Στην απογραφή του 1900 είχε 183 κατοίκους και υπαγόταν στον ίδιο δήμο. Στην απογραφή του 1920 αποτελούσε έδρα ομώνυμου αγροτικού δήμου [Το 1927 ορίστηκε έδρα της κοινότητας Νικηθιανού, μέχρι την Καποδιστριακή διοικητική διαίρεση το 1997, όταν εντάχθηκε στον δήμο Νεαπόλεως. Μυλοτόπι Νικηθιανού Οι ανεμόμυλοι είναι χαρακτηριστικό κυρίως της Ανατολικής Κρήτης και πολύ περισσότερο του νομού Λασιθίου και ιδιαίτερα της επαρχίας Μεραμπέλου η οποία στο μεγαλύτερο κομμάτι της στερείται τρεχούμενων νερών. Στη δυτική Κρήτη όπου υπήρχαν περισσότερες πηγές και ποτάμια αναπτύχθηκαν πολύ περισσότερο οι νερόμυλοι. Ένας άλλος λόγος είναι το ότι ο νομός Λασιθίου έχει στο μεγαλύτερο κομμάτι του δυνατούς ανέμους οι οποίοι ευνοούν την ύπαρξη των ανεμόμυλων. Οι μύλοι χτιζόταν πάντα σε πλαγιές βουνών και σε μέρη που ήταν εκτεθειμένα στον άνεμο έτσι ώστε να γυρίζουν με τη δύναμή του. Το μέρος που τους χτίζανε και συνήθως ήταν πολλοί μαζί ονομαζόταν μυλοτόπι (ο τόπος των μύλων). Βόρεια στην πλαγιά πάνω από το χωριό Νικηθιανό Μεραμπέλου και ακριβώς δίπλα στην Εθνική Οδό συναντάμε ένα από τα πιο εντυπωσιακά μυλοτόπια της Κρήτης. Εκεί στέκουν ακόμα και σήμερα κόντρα στο πείσμα του καιρού πολλοί ανεμόμυλοι στη σειρά. Άλλοι σώζονται σε καλή κατάσταση και άλλοι μισογκρεμισμένοι. Στο μυλοτόπι του Νικηθιανού συναντάμε και τους δύο τύπους ανεμόμυλου που υπήρχαν στην Κρήτη. Τον εντελώς κυκλικό που γυρίζει με όλους τους ανέμους και ονομάζεται Ξετροχάρης και τον πιο συνηθισμένο που γυρίζει μονάχα με ένα συγκεκριμένο άνεμο που ονομάζεται Αξετροχάρης, ο οποίος έχει σχήμα μακρόστενο με στρογγύλη στη μία του άκρη όπου βρίσκεται ο μύλος. Αρχαία Δρήρος Η αρχαία Δρήρος ήταν κτισμένη στο όρος Καδηστός, δίπλα στο σημερινό ναό του Αγίου Αντωνίου, 2χλμ βορειοανατολικά από τη σημερινή Νεάπολη. Η πόλη κατοικούνταν από Ετεοκρήτες, αλλά και Δωριείς που έφτασαν το 1100πΧ, και ήκμασε την Κλασσική - Ελληνιστική Περίοδο. Η πόλη εντοπίστηκε το 1855, όταν βρέθηκε ένας πεσσός με επιγραφή του 3ου αιώνα π.Χ., στην οποία αναγράφεται ο όρκος 180 εφήβων για την αφοσίωση στην πόλη τους και στους συμμάχους τους. Οι πρώτες συστηματικές ανασκαφές έγιναν το 1917 από τους αρχαιολόγους Ξανθουδίδη, Μαρινάτο και συνεχίστηκαν το 1932 από τους Demargne και Van Effenterre. Στο φως ήρθαν διάφορα κτίρια, με σπουδαιότερο τον ναό του Δελφίνιου Απόλλωνα, όπου εντοπίστηκαν χάλκινα αγάλματα του Απόλλωνα, της Αρτέμιδος και της Λητούς (7ος αιώνας π.Χ.) καθώς και βωμός θυσίας αιγών. Επίσης ενδιαφέρον παρουσιάζει η κεντρική πλατεία (αγορά) της πόλης με το μικρό είδος θεάτρου, στο κέντρο της οποίας βρέθηκε μια μεγάλη δεξαμενή. Μέσα στη δεξαμενή βρέθηκαν επιγραφές με νόμους (η πρωιμότερη νομοθεσία σε ελληνική πόλη) και μια επιγραφή σε ετεοκρητική και ελληνική γλώσσα. Η πόλη φαίνεται ότι είχε κόψει νόμισμα με την κεφαλή της Αθηνάς και τα γράμματα ΔΡ. Η πόλη καταστράφηκε από εμφύλιο πόλεμο που ξεκίνησε το 220πΧ και είχε ως αποτέλεσμα την παρακμή της.

Μνημείο

Ένα μνημείο της κοινότητας του Νικηθιανού αφιερωμένο στους πεσόντες υπέρ της πατρίδος του χωριού.

Διασταύρωση

Σ΄ αυτή τη διασταύρωση ακολουθούμε το χωματόδρομο στα δεξιά μας.

Ρέμα των Κρεμαστών η Δαφνών

Σ΄ αυτό το σημείο συναντάμε κομμάτι του ρέματος των Κρεμαστών η Δαφνών το οποίο σε περίοδο που το ρέμα είναι φουσκωμένο από νερό ίσως χρειαστεί να βραχούμε ή να το περάσουμε από κάπου αλλού. Αυτή την περίοδο ευτυχώς το νερό δεν φτάνει τόσο χαμηλά.

Ιερός Ναός Παναγίας

Ο ναός της Παναγίας στην περιοχή του πλατανιά ανακαινισμένος από τον Παύλο Μ. Λύρη το 1907.

Άγιος Γεώργιος Πλατανιά

Στη θέση Πλατανιάς, δίπλα σε ένα ρέμα νοτιοανατολικά της Νεάπολης σώζεται ο ανακαινισμένος ναός του Αγίου Γεώργίου ο οποίος ήταν το καθολικό ενός μοναστηριού το οποίο δε σώζεται μέχρι σήμερα. Η ίδρυση του μοναστηριού χρονολογείται το 1583.

Θέα

Βγαίνοντας λίγο από την διαδρομή μας και σκαρφαλώνοντας λίγο πιο ψηλά, μέσα στους ελαιώνες, μπορούμε να απολαύσουμε την υπέροχη θέα προς το ρέμα των Κρεμαστών/ Δαφνών.

Ρέμα των Κρεμαστών ή Δαφνών

Εδώ συναντάμε το ρέμα των Κρεμαστών ή Δαφνών. Αφού το περάσουμε στα δεξιά μας ξεκινάει το ανηφορικό μονοπάτι που ακολουθώντας παράλληλα το ρέμα θα μας οδηγήσει λίγο πριν την Μονή των Κρεμαστών.

Μονοπάτι του ρέματος

Ακολουθούμε το μονοπάτι του ρέματος και περνάμε από εντυπωσιακά τοπία μέσα στην οργιώδη βλάστηση της περιοχής που θυμίζουν λίγο τροπική ζούγκλα, δίπλα σε τρεχούμενα νερά που δημιουργούν όμορφους μικρούς καταρράκτες και τελικά φτάνουμε στην περιοχή με τους παλιούς νερόμυλους.

Δέντρο

Εδώ συναντάμε ένα τεράστιο δέντρο με πολύ ενδιαφέρον κορμό το οποίο δυστυχώς έχουνε κόψει σε πολλά σημεία για να παραμείνει το μονοπάτι ανοιχτό.

Καταρράκτης

Ένας όμορφος καταρράκτης που σχηματίζει το ρεύμα των Κρεμαστών δίπλα στον πιο καλοδιατηρημένο και μεγάλο νερόμυλο της διαδρομής.

Νερόμυλος

Εκεί στην πανέμορφη γωνιά του Πάνω Μεραμπέλλου με τα πολλά τρεχούμενα νερά βρίσκονται κρυμμένοι μέσα στην "οργιώδη" βλάστηση οκτώ παλιοί πέτρινοι νερόμυλοί που τους συνδέει μεταξύ τους η φυσική ροή του νερού. Η περιοχή εδώ βρίσκεται στην Ανατολική πλευρά του όρους Καβαλαρά, πάνω από την Νεάπολη. Από τον πρώτο και πιο εντυπωσιακό νερόμυλο από όλους τόσο για το μέγεθος του αλλά και την θέση του δίπλα σε ένα καταρράκτη με πολύ νερό που φέρνει ένα μικρό ρέμα και πανύψηλα πλατάνια συνεχίζουμε να ανεβαίνουμε αφού οι νερόμυλοι βρίσκονται ο ένας μετά τον άλλο σε μεγαλύτερο επίπεδο, για να μπορούν να εκμεταλλεύονται την φυσική ροή του νερού. Εδώ τα πάντα, πέτρες, ξύλα, κορμοί δέντρων, όλα είναι καλυμμένα από τα πράσινα βρύα, και γεμάτα από όμορφα λευκά κρητικά κυκλάμινα κάνοντας την γύρω εικόνα μαγευτική. Διακρίνουμε καθαρά σε όλους την δεξαμενή του νερού το αυλάκι που έριχνε το νερό από ψηλά με ορμή, μέσα από εντυπωσιακή ψηλή πέτρινη κατασκευή σαν πύργο και σε μερικούς στο χαμηλότερο επίπεδο τον οριζόντια ξύλινη φτερωτή που πάνω από την μυλόπετρα που κατάφερνε και την έκανε να γυρίζει με την ορμή του νερού. ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ Ο νερόµυλος είναι µια από τις αρχαιότερες µηχανές που χρησιµοποίησε ο άνθρωπος πριν χιλιάδες χρόνια. Από την Νεολιθική εποχή ( 7η χιλ. π.Χ.) υπάρχουν ευρήµατα µυλόλιθων και τριπτήρων απόκρυσταλλικά πετρώµατα, µε τα οποία άλεθαν οι άνθρωποι σιτάρι. Η παλαιότερη γραπτή µαρτυρία που έχουµε για την ύπαρξη νερόµυλου, είναι από τον Στράβωνα, ο οποίος περιγράφοντας τα ανάκτορα του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ΄ του Ευπάτορα στα Κάβειρα, αναφέρει «[...] εν δε τοις Καβείροις τα βασίλεια Μιθρι- δάτου κατεσκευάσατο και ο υδραλέτης[...]». Εκεί τον βρήκαν το 64 π.Χ. οι Ρωµαίοι κατακτητές. Στη συνέχεια, ο Βιτρούβιος, στο έργο του De architectura, µας δίνει την πρώτη περιγραφή του το 25 µ.Χ. Λόγω της µακρόχρονης χρήσης του νερόµυλου µέσα στους αιώνες, είναι φυσικό να έχουν πλαστεί πολλές φανταστικές ιστορίες και θρύλοι για αυτόν. Ο λαός πίστευε ότι στο µύλο κατοικούσαν διάβολοι, ξωτικά, καλικάντζαροι και κάθε λογής δαιµονικά. Η κατασκευή των νερόµυλων ποικίλει ανάλογα µε την τοπική αρχιτεκτονική. Χτιζόταν πάντα στις άκρες των ποταµών και σε σηµείο που να προστατεύεται από τις πληµµύρες. Η λειτουργία ενός νερόµυλου είναι σχετικά απλή και βασίζεται σε µια σειρά µεταδιδόµενων κινήσεων. Η υδατόπτωση έδινε στους νερό- μυλους την απαραίτητη δυναμική ενέργεια για την περιστροφή της φτερωτής. Το μικρό πετρόχτηστο, κεραμοσκέπαστο κτίσμα του νερόμυλου, που είχε συνήθως 2 δωματιάκια, βρισκόταν στο χαμηλότερο σημείο μιας πλαγιάς και εκμεταλλευόταν το νερό από το κοντινότερο ρέμα. Το νερό συγκεντρωνόταν με την βοήθεια νεροαυλάκων σε μια ή δύο δεξαμενές, τις λεγόμενες στέρνες που ήταν χτιστές από πέτρες και βρίσκονταν σε υψόμετρο αρκετά πιο ψηλά από το μύλο. Από τις δεξαμενές το νερό κυλούσε μέσα σε αυλάκι ή υδραύλακο πάνω σε έναν χτιστό με πέτρες τοίχο το οποίο βρισκόταν κάθετα στον μύλο. Στο τέλος, ο τοίχος έφτανε σε ύψους 7-10 μέτρα, ανάλογα με την μορφή του εδάφους, πάνω από το μύλο και το νερό έπεφτε με ορμή σαν καταρράχτης από το επικλινές μέρος του τοίχου, την λεγόμενη χούνη ή και κρεμαστή και μέσα στο βαγένι. Στο κάτω μέρος βρισκόταν άνοιγμα περίπου 10 εκ., το σιφούνι. Εκτινάσσοντας από το σιφούνι με μεγάλη πίεση, το νερό κινούσε την φτερωτή, σίδερο στρογγυλό, η οποία μέσω κατακόρυφου άξονα (αδράχτι) και άλλων εξαρτημάτων περιέστριφε με την σειρά της την μυλόπετρα. Η μυλόπετρα τριβόταν πάνω σε μια άλλη σταθερή, στην οποία ο μυλωνάς έβαζε το σιτάρι και το κριθάρι. Τα "γεννήματα" έπεφταν από μια σκάφη με πορτάκι, το λεγόμενο βαρδάρι. Το νερό έβγαινε από το μύλο από ένα τοξωτό άνοιγμα στη βάση του, τη χούρχουλη και έπεφτε στο ρέμα. Η αλεστική ικανότητα των νερόμυλων μπορούσε να φτάσει τις 100 οκάδες την ώρα, ανάλογα με την ποσότητα του νερού και το ύψος της κρέμασης του βαγενιού. Ο εξοπλισµός του νερόµυλου βασίζεται σε τρία µέρη, το πρώτο αφορά την διοχέτευση του νερού στο µύλο και αποτελείται από το µυλαύλακο, το βαράρι και το σιφούνι, το δεύτερο είναι το κινητικό µέρος του µύλου που αποτελείται από τη φτερωτή, τον άξονα και τα εξαρτήµατά τους και τέλος το αλεστικό µέρος που περιλαµβάνει τις µυλόπετρες, τη σκαφίδα,την αλευροθήκη και άλλα βοηθητικά εξαρτήµατα. Τέλος υπάρχουν κάποια συστήµατα στήριξης, λοιπά εργαλεία και εξαρτήµατα των οποίων οι ονοµασίες ποικίλουν ανά περιοχή. Οι νερόμυλοι λειτούργησαν από πολύ νωρίς στην Ελλάδα, αναφέρονται δε σε πολλά χρυσόβουλα και αυτοκρατορικές γραφές. Η χρησιμοποίηση του νερόμυλου οδήγησε στο διαχωρισμό του επαγγέλματος του μυλωνά από το επάγγελμα του φούρναρη, γιατί ήταν ανάγκη ο μύλος να χτιστεί σε κάποια απόσταση από την πόλη και το φούρνο του για να έχει κινητήρια δύναμη, δηλαδή κοντά σε κάποιο ρέμα ή ποτάμια με πλούσια νερά. Οι κάτοικοι του βυζαντινού χωριού εκτός από τα ζώα και τα γεωργικά τους εργαλεία είχαν νερόμυλους και μύλους, στους οποίους χρησιμοποιούσαν ζώα για κινητήρια δύναμη. Κατά την τουρκοκρατία υπήρχε και ειδικός φόρος για τους νερόμυλους, που καταβάλλονταν σε είδος και σε χρήμα. Οι ελληνικοί νερόμυλοι συνήθως λειτουργούσαν με ένα ζευγάρι μυλόπετρες (με ένα μάτι, μονόφθαλμοι), ενώ σπανιότερα, όπου υπήρχε νερό με μεγάλη δύναμη με δυο (με δυο μάτια, διόφθαλμοι) ή και με περισσότερα ζευγάρια μυλόπετρες. Για το λόγο αυτό αιώνιοι αντίζηλοι των αγροτών για το νερό ήταν οι μυλωνάδες. Στον ανταγωνισμό τους οι αγρότες ήταν εκείνοι που τις περισσότερες φορές αναγκάζονταν να υποχωρήσουν και να χρησιμοποιήσουν τα νερά ελάχιστες μέρες της εβδομάδας και συχνά το βράδυ, ώστε να μην εμποδίζεται η σωστή λειτουργία των μύλων. Όπου υπήρχαν εξίσου οι προϋποθέσεις να λειτουργήσει νερόμυλος και ανεμόμυλος προτιμούσαν πάντοτε τον πρώτο γιατί, εκτός των άλλων, υπήρχε η πεποίθηση ότι ο νερόμυλος κάνει καλύτερο αλεύρι. Οι μυλόπετρες, που ήταν το κύριο εξάρτημα κάθε μύλου, προέρχονταν κατά κανόνα από το νησιωτικό τρίγωνο Μήλου – Κιμώλου – Πολυαίγου, που τα εδάφη τους είναι ηφαιστειογενή. Αυτές ήταν οι καλύτερες, αλλά οι ακριβότερες. Κατασκευάζονταν βέβαια και από διάφορα τοπικά πετρώματα, όπως από στουρναρόπετρα της Ηπείρου ή από μυλόπετρα της Φώκαιας της Μικράς Ασίας, αλλά ήταν κατώτερης ποιότητας. Οι μικρές οριζόντιες φτερωτές αρχικά ήταν κατασκευασμένες ξύλινες, που αποτελούνταν από ένα σκελετό σταυροειδή και την περιφερειακή ρόδα, όπου ήταν στερεωμένα τα φτερά (κουταλάκια) ,στα οποία κτυπούσε το νερό. Οι μορφές τόσο του σκελετού όσο και των κουταλιών διέφεραν από τόπο σε τόπο και κατασκευάζονταν επί τόπου με τα άλλα ξύλινα εξαρτήματα. Αργότερα, προστέθηκαν στις φτερωτές μεταλλικά στοιχεία (τσέρκια κ.ά.), ώστε να γίνουν πιο γερές, για να καταλήξουν τελικά σε πολλών μορφών μεγέθη σιδερένιες, που κατασκευάζονταν σε μηχανουργεία και έρχονταν έτοιμες στο μύλο. Την ίδια περίπου πορεία ακολουθούσαν και οι όρθιες. Ο αριθμός των νερόμυλων από τους οποίους σώζονται ίχνη ξεπερνά τις 20.000 στην Ελλάδα. Μετά την επανάσταση του 1821 στα όρια του τότε ελληνικού κράτους βρέθηκαν 6.000 νερόμυλοι, από τους οποίους 5.500 περιήλθαν στο δημόσιο, κατά τα ¾ καταστραμμένοι. Ο Π. Μωραϊτίνης ανεβάζει τους μύλους το 1869 σε 3.000.

Νερόμυλος

Εκεί στην πανέμορφη γωνιά του Πάνω Μεραμπέλλου με τα πολλά τρεχούμενα νερά βρίσκονται κρυμμένοι μέσα στην "οργιώδη" βλάστηση οκτώ παλιοί πέτρινοι νερόμυλοί που τους συνδέει μεταξύ τους η φυσική ροή του νερού. Η περιοχή εδώ βρίσκεται στην Ανατολική πλευρά του όρους Καβαλαρά, πάνω από την Νεάπολη. Από τον πρώτο και πιο εντυπωσιακό νερόμυλο από όλους τόσο για το μέγεθος του αλλά και την θέση του δίπλα σε ένα καταρράκτη με πολύ νερό που φέρνει ένα μικρό ρέμα και πανύψηλα πλατάνια συνεχίζουμε να ανεβαίνουμε αφού οι νερόμυλοι βρίσκονται ο ένας μετά τον άλλο σε μεγαλύτερο επίπεδο, για να μπορούν να εκμεταλλεύονται την φυσική ροή του νερού. Εδώ τα πάντα, πέτρες, ξύλα, κορμοί δέντρων, όλα είναι καλυμμένα από τα πράσινα βρύα, και γεμάτα από όμορφα λευκά κρητικά κυκλάμινα κάνοντας την γύρω εικόνα μαγευτική. Διακρίνουμε καθαρά σε όλους την δεξαμενή του νερού το αυλάκι που έριχνε το νερό από ψηλά με ορμή, μέσα από εντυπωσιακή ψηλή πέτρινη κατασκευή σαν πύργο και σε μερικούς στο χαμηλότερο επίπεδο τον οριζόντια ξύλινη φτερωτή που πάνω από την μυλόπετρα που κατάφερνε και την έκανε να γυρίζει με την ορμή του νερού. ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ Ο νερόµυλος είναι µια από τις αρχαιότερες µηχανές που χρησιµοποίησε ο άνθρωπος πριν χιλιάδες χρόνια. Από την Νεολιθική εποχή ( 7η χιλ. π.Χ.) υπάρχουν ευρήµατα µυλόλιθων και τριπτήρων απόκρυσταλλικά πετρώµατα, µε τα οποία άλεθαν οι άνθρωποι σιτάρι. Η παλαιότερη γραπτή µαρτυρία που έχουµε για την ύπαρξη νερόµυλου, είναι από τον Στράβωνα, ο οποίος περιγράφοντας τα ανάκτορα του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ΄ του Ευπάτορα στα Κάβειρα, αναφέρει «[...] εν δε τοις Καβείροις τα βασίλεια Μιθρι- δάτου κατεσκευάσατο και ο υδραλέτης[...]». Εκεί τον βρήκαν το 64 π.Χ. οι Ρωµαίοι κατακτητές. Στη συνέχεια, ο Βιτρούβιος, στο έργο του De architectura, µας δίνει την πρώτη περιγραφή του το 25 µ.Χ. Λόγω της µακρόχρονης χρήσης του νερόµυλου µέσα στους αιώνες, είναι φυσικό να έχουν πλαστεί πολλές φανταστικές ιστορίες και θρύλοι για αυτόν. Ο λαός πίστευε ότι στο µύλο κατοικούσαν διάβολοι, ξωτικά, καλικάντζαροι και κάθε λογής δαιµονικά. Η κατασκευή των νερόµυλων ποικίλει ανάλογα µε την τοπική αρχιτεκτονική. Χτιζόταν πάντα στις άκρες των ποταµών και σε σηµείο που να προστατεύεται από τις πληµµύρες. Η λειτουργία ενός νερόµυλου είναι σχετικά απλή και βασίζεται σε µια σειρά µεταδιδόµενων κινήσεων. Η υδατόπτωση έδινε στους νερό- μυλους την απαραίτητη δυναμική ενέργεια για την περιστροφή της φτερωτής. Το μικρό πετρόχτηστο, κεραμοσκέπαστο κτίσμα του νερόμυλου, που είχε συνήθως 2 δωματιάκια, βρισκόταν στο χαμηλότερο σημείο μιας πλαγιάς και εκμεταλλευόταν το νερό από το κοντινότερο ρέμα. Το νερό συγκεντρωνόταν με την βοήθεια νεροαυλάκων σε μια ή δύο δεξαμενές, τις λεγόμενες στέρνες που ήταν χτιστές από πέτρες και βρίσκονταν σε υψόμετρο αρκετά πιο ψηλά από το μύλο. Από τις δεξαμενές το νερό κυλούσε μέσα σε αυλάκι ή υδραύλακο πάνω σε έναν χτιστό με πέτρες τοίχο το οποίο βρισκόταν κάθετα στον μύλο. Στο τέλος, ο τοίχος έφτανε σε ύψους 7-10 μέτρα, ανάλογα με την μορφή του εδάφους, πάνω από το μύλο και το νερό έπεφτε με ορμή σαν καταρράχτης από το επικλινές μέρος του τοίχου, την λεγόμενη χούνη ή και κρεμαστή και μέσα στο βαγένι. Στο κάτω μέρος βρισκόταν άνοιγμα περίπου 10 εκ., το σιφούνι. Εκτινάσσοντας από το σιφούνι με μεγάλη πίεση, το νερό κινούσε την φτερωτή, σίδερο στρογγυλό, η οποία μέσω κατακόρυφου άξονα (αδράχτι) και άλλων εξαρτημάτων περιέστριφε με την σειρά της την μυλόπετρα. Η μυλόπετρα τριβόταν πάνω σε μια άλλη σταθερή, στην οποία ο μυλωνάς έβαζε το σιτάρι και το κριθάρι. Τα "γεννήματα" έπεφταν από μια σκάφη με πορτάκι, το λεγόμενο βαρδάρι. Το νερό έβγαινε από το μύλο από ένα τοξωτό άνοιγμα στη βάση του, τη χούρχουλη και έπεφτε στο ρέμα. Η αλεστική ικανότητα των νερόμυλων μπορούσε να φτάσει τις 100 οκάδες την ώρα, ανάλογα με την ποσότητα του νερού και το ύψος της κρέμασης του βαγενιού. Ο εξοπλισµός του νερόµυλου βασίζεται σε τρία µέρη, το πρώτο αφορά την διοχέτευση του νερού στο µύλο και αποτελείται από το µυλαύλακο, το βαράρι και το σιφούνι, το δεύτερο είναι το κινητικό µέρος του µύλου που αποτελείται από τη φτερωτή, τον άξονα και τα εξαρτήµατά τους και τέλος το αλεστικό µέρος που περιλαµβάνει τις µυλόπετρες, τη σκαφίδα,την αλευροθήκη και άλλα βοηθητικά εξαρτήµατα. Τέλος υπάρχουν κάποια συστήµατα στήριξης, λοιπά εργαλεία και εξαρτήµατα των οποίων οι ονοµασίες ποικίλουν ανά περιοχή. Οι νερόμυλοι λειτούργησαν από πολύ νωρίς στην Ελλάδα, αναφέρονται δε σε πολλά χρυσόβουλα και αυτοκρατορικές γραφές. Η χρησιμοποίηση του νερόμυλου οδήγησε στο διαχωρισμό του επαγγέλματος του μυλωνά από το επάγγελμα του φούρναρη, γιατί ήταν ανάγκη ο μύλος να χτιστεί σε κάποια απόσταση από την πόλη και το φούρνο του για να έχει κινητήρια δύναμη, δηλαδή κοντά σε κάποιο ρέμα ή ποτάμια με πλούσια νερά. Οι κάτοικοι του βυζαντινού χωριού εκτός από τα ζώα και τα γεωργικά τους εργαλεία είχαν νερόμυλους και μύλους, στους οποίους χρησιμοποιούσαν ζώα για κινητήρια δύναμη. Κατά την τουρκοκρατία υπήρχε και ειδικός φόρος για τους νερόμυλους, που καταβάλλονταν σε είδος και σε χρήμα. Οι ελληνικοί νερόμυλοι συνήθως λειτουργούσαν με ένα ζευγάρι μυλόπετρες (με ένα μάτι, μονόφθαλμοι), ενώ σπανιότερα, όπου υπήρχε νερό με μεγάλη δύναμη με δυο (με δυο μάτια, διόφθαλμοι) ή και με περισσότερα ζευγάρια μυλόπετρες. Για το λόγο αυτό αιώνιοι αντίζηλοι των αγροτών για το νερό ήταν οι μυλωνάδες. Στον ανταγωνισμό τους οι αγρότες ήταν εκείνοι που τις περισσότερες φορές αναγκάζονταν να υποχωρήσουν και να χρησιμοποιήσουν τα νερά ελάχιστες μέρες της εβδομάδας και συχνά το βράδυ, ώστε να μην εμποδίζεται η σωστή λειτουργία των μύλων. Όπου υπήρχαν εξίσου οι προϋποθέσεις να λειτουργήσει νερόμυλος και ανεμόμυλος προτιμούσαν πάντοτε τον πρώτο γιατί, εκτός των άλλων, υπήρχε η πεποίθηση ότι ο νερόμυλος κάνει καλύτερο αλεύρι. Οι μυλόπετρες, που ήταν το κύριο εξάρτημα κάθε μύλου, προέρχονταν κατά κανόνα από το νησιωτικό τρίγωνο Μήλου – Κιμώλου – Πολυαίγου, που τα εδάφη τους είναι ηφαιστειογενή. Αυτές ήταν οι καλύτερες, αλλά οι ακριβότερες. Κατασκευάζονταν βέβαια και από διάφορα τοπικά πετρώματα, όπως από στουρναρόπετρα της Ηπείρου ή από μυλόπετρα της Φώκαιας της Μικράς Ασίας, αλλά ήταν κατώτερης ποιότητας. Οι μικρές οριζόντιες φτερωτές αρχικά ήταν κατασκευασμένες ξύλινες, που αποτελούνταν από ένα σκελετό σταυροειδή και την περιφερειακή ρόδα, όπου ήταν στερεωμένα τα φτερά (κουταλάκια) ,στα οποία κτυπούσε το νερό. Οι μορφές τόσο του σκελετού όσο και των κουταλιών διέφεραν από τόπο σε τόπο και κατασκευάζονταν επί τόπου με τα άλλα ξύλινα εξαρτήματα. Αργότερα, προστέθηκαν στις φτερωτές μεταλλικά στοιχεία (τσέρκια κ.ά.), ώστε να γίνουν πιο γερές, για να καταλήξουν τελικά σε πολλών μορφών μεγέθη σιδερένιες, που κατασκευάζονταν σε μηχανουργεία και έρχονταν έτοιμες στο μύλο. Την ίδια περίπου πορεία ακολουθούσαν και οι όρθιες. Ο αριθμός των νερόμυλων από τους οποίους σώζονται ίχνη ξεπερνά τις 20.000 στην Ελλάδα. Μετά την επανάσταση του 1821 στα όρια του τότε ελληνικού κράτους βρέθηκαν 6.000 νερόμυλοι, από τους οποίους 5.500 περιήλθαν στο δημόσιο, κατά τα ¾ καταστραμμένοι. Ο Π. Μωραϊτίνης ανεβάζει τους μύλους το 1869 σε 3.000.

Νερόμυλος

Εκεί στην πανέμορφη γωνιά του Πάνω Μεραμπέλλου με τα πολλά τρεχούμενα νερά βρίσκονται κρυμμένοι μέσα στην "οργιώδη" βλάστηση οκτώ παλιοί πέτρινοι νερόμυλοί που τους συνδέει μεταξύ τους η φυσική ροή του νερού. Η περιοχή εδώ βρίσκεται στην Ανατολική πλευρά του όρους Καβαλαρά, πάνω από την Νεάπολη. Από τον πρώτο και πιο εντυπωσιακό νερόμυλο από όλους τόσο για το μέγεθος του αλλά και την θέση του δίπλα σε ένα καταρράκτη με πολύ νερό που φέρνει ένα μικρό ρέμα και πανύψηλα πλατάνια συνεχίζουμε να ανεβαίνουμε αφού οι νερόμυλοι βρίσκονται ο ένας μετά τον άλλο σε μεγαλύτερο επίπεδο, για να μπορούν να εκμεταλλεύονται την φυσική ροή του νερού. Εδώ τα πάντα, πέτρες, ξύλα, κορμοί δέντρων, όλα είναι καλυμμένα από τα πράσινα βρύα, και γεμάτα από όμορφα λευκά κρητικά κυκλάμινα κάνοντας την γύρω εικόνα μαγευτική. Διακρίνουμε καθαρά σε όλους την δεξαμενή του νερού το αυλάκι που έριχνε το νερό από ψηλά με ορμή, μέσα από εντυπωσιακή ψηλή πέτρινη κατασκευή σαν πύργο και σε μερικούς στο χαμηλότερο επίπεδο τον οριζόντια ξύλινη φτερωτή που πάνω από την μυλόπετρα που κατάφερνε και την έκανε να γυρίζει με την ορμή του νερού. ΝΕΡΟΜΥΛΟΣ Ο νερόµυλος είναι µια από τις αρχαιότερες µηχανές που χρησιµοποίησε ο άνθρωπος πριν χιλιάδες χρόνια. Από την Νεολιθική εποχή ( 7η χιλ. π.Χ.) υπάρχουν ευρήµατα µυλόλιθων και τριπτήρων απόκρυσταλλικά πετρώµατα, µε τα οποία άλεθαν οι άνθρωποι σιτάρι. Η παλαιότερη γραπτή µαρτυρία που έχουµε για την ύπαρξη νερόµυλου, είναι από τον Στράβωνα, ο οποίος περιγράφοντας τα ανάκτορα του βασιλιά του Πόντου Μιθριδάτη ΣΤ΄ του Ευπάτορα στα Κάβειρα, αναφέρει «[...] εν δε τοις Καβείροις τα βασίλεια Μιθρι- δάτου κατεσκευάσατο και ο υδραλέτης[...]». Εκεί τον βρήκαν το 64 π.Χ. οι Ρωµαίοι κατακτητές. Στη συνέχεια, ο Βιτρούβιος, στο έργο του De architectura, µας δίνει την πρώτη περιγραφή του το 25 µ.Χ. Λόγω της µακρόχρονης χρήσης του νερόµυλου µέσα στους αιώνες, είναι φυσικό να έχουν πλαστεί πολλές φανταστικές ιστορίες και θρύλοι για αυτόν. Ο λαός πίστευε ότι στο µύλο κατοικούσαν διάβολοι, ξωτικά, καλικάντζαροι και κάθε λογής δαιµονικά. Η κατασκευή των νερόµυλων ποικίλει ανάλογα µε την τοπική αρχιτεκτονική. Χτιζόταν πάντα στις άκρες των ποταµών και σε σηµείο που να προστατεύεται από τις πληµµύρες. Η λειτουργία ενός νερόµυλου είναι σχετικά απλή και βασίζεται σε µια σειρά µεταδιδόµενων κινήσεων. Η υδατόπτωση έδινε στους νερό- μυλους την απαραίτητη δυναμική ενέργεια για την περιστροφή της φτερωτής. Το μικρό πετρόχτηστο, κεραμοσκέπαστο κτίσμα του νερόμυλου, που είχε συνήθως 2 δωματιάκια, βρισκόταν στο χαμηλότερο σημείο μιας πλαγιάς και εκμεταλλευόταν το νερό από το κοντινότερο ρέμα. Το νερό συγκεντρωνόταν με την βοήθεια νεροαυλάκων σε μια ή δύο δεξαμενές, τις λεγόμενες στέρνες που ήταν χτιστές από πέτρες και βρίσκονταν σε υψόμετρο αρκετά πιο ψηλά από το μύλο. Από τις δεξαμενές το νερό κυλούσε μέσα σε αυλάκι ή υδραύλακο πάνω σε έναν χτιστό με πέτρες τοίχο το οποίο βρισκόταν κάθετα στον μύλο. Στο τέλος, ο τοίχος έφτανε σε ύψους 7-10 μέτρα, ανάλογα με την μορφή του εδάφους, πάνω από το μύλο και το νερό έπεφτε με ορμή σαν καταρράχτης από το επικλινές μέρος του τοίχου, την λεγόμενη χούνη ή και κρεμαστή και μέσα στο βαγένι. Στο κάτω μέρος βρισκόταν άνοιγμα περίπου 10 εκ., το σιφούνι. Εκτινάσσοντας από το σιφούνι με μεγάλη πίεση, το νερό κινούσε την φτερωτή, σίδερο στρογγυλό, η οποία μέσω κατακόρυφου άξονα (αδράχτι) και άλλων εξαρτημάτων περιέστριφε με την σειρά της την μυλόπετρα. Η μυλόπετρα τριβόταν πάνω σε μια άλλη σταθερή, στην οποία ο μυλωνάς έβαζε το σιτάρι και το κριθάρι. Τα "γεννήματα" έπεφταν από μια σκάφη με πορτάκι, το λεγόμενο βαρδάρι. Το νερό έβγαινε από το μύλο από ένα τοξωτό άνοιγμα στη βάση του, τη χούρχουλη και έπεφτε στο ρέμα. Η αλεστική ικανότητα των νερόμυλων μπορούσε να φτάσει τις 100 οκάδες την ώρα, ανάλογα με την ποσότητα του νερού και το ύψος της κρέμασης του βαγενιού. Ο εξοπλισµός του νερόµυλου βασίζεται σε τρία µέρη, το πρώτο αφορά την διοχέτευση του νερού στο µύλο και αποτελείται από το µυλαύλακο, το βαράρι και το σιφούνι, το δεύτερο είναι το κινητικό µέρος του µύλου που αποτελείται από τη φτερωτή, τον άξονα και τα εξαρτήµατά τους και τέλος το αλεστικό µέρος που περιλαµβάνει τις µυλόπετρες, τη σκαφίδα,την αλευροθήκη και άλλα βοηθητικά εξαρτήµατα. Τέλος υπάρχουν κάποια συστήµατα στήριξης, λοιπά εργαλεία και εξαρτήµατα των οποίων οι ονοµασίες ποικίλουν ανά περιοχή. Οι νερόμυλοι λειτούργησαν από πολύ νωρίς στην Ελλάδα, αναφέρονται δε σε πολλά χρυσόβουλα και αυτοκρατορικές γραφές. Η χρησιμοποίηση του νερόμυλου οδήγησε στο διαχωρισμό του επαγγέλματος του μυλωνά από το επάγγελμα του φούρναρη, γιατί ήταν ανάγκη ο μύλος να χτιστεί σε κάποια απόσταση από την πόλη και το φούρνο του για να έχει κινητήρια δύναμη, δηλαδή κοντά σε κάποιο ρέμα ή ποτάμια με πλούσια νερά. Οι κάτοικοι του βυζαντινού χωριού εκτός από τα ζώα και τα γεωργικά τους εργαλεία είχαν νερόμυλους και μύλους, στους οποίους χρησιμοποιούσαν ζώα για κινητήρια δύναμη. Κατά την τουρκοκρατία υπήρχε και ειδικός φόρος για τους νερόμυλους, που καταβάλλονταν σε είδος και σε χρήμα. Οι ελληνικοί νερόμυλοι συνήθως λειτουργούσαν με ένα ζευγάρι μυλόπετρες (με ένα μάτι, μονόφθαλμοι), ενώ σπανιότερα, όπου υπήρχε νερό με μεγάλη δύναμη με δυο (με δυο μάτια, διόφθαλμοι) ή και με περισσότερα ζευγάρια μυλόπετρες. Για το λόγο αυτό αιώνιοι αντίζηλοι των αγροτών για το νερό ήταν οι μυλωνάδες. Στον ανταγωνισμό τους οι αγρότες ήταν εκείνοι που τις περισσότερες φορές αναγκάζονταν να υποχωρήσουν και να χρησιμοποιήσουν τα νερά ελάχιστες μέρες της εβδομάδας και συχνά το βράδυ, ώστε να μην εμποδίζεται η σωστή λειτουργία των μύλων. Όπου υπήρχαν εξίσου οι προϋποθέσεις να λειτουργήσει νερόμυλος και ανεμόμυλος προτιμούσαν πάντοτε τον πρώτο γιατί, εκτός των άλλων, υπήρχε η πεποίθηση ότι ο νερόμυλος κάνει καλύτερο αλεύρι. Οι μυλόπετρες, που ήταν το κύριο εξάρτημα κάθε μύλου, προέρχονταν κατά κανόνα από το νησιωτικό τρίγωνο Μήλου – Κιμώλου – Πολυαίγου, που τα εδάφη τους είναι ηφαιστειογενή. Αυτές ήταν οι καλύτερες, αλλά οι ακριβότερες. Κατασκευάζονταν βέβαια και από διάφορα τοπικά πετρώματα, όπως από στουρναρόπετρα της Ηπείρου ή από μυλόπετρα της Φώκαιας της Μικράς Ασίας, αλλά ήταν κατώτερης ποιότητας. Οι μικρές οριζόντιες φτερωτές αρχικά ήταν κατασκευασμένες ξύλινες, που αποτελούνταν από ένα σκελετό σταυροειδή και την περιφερειακή ρόδα, όπου ήταν στερεωμένα τα φτερά (κουταλάκια) ,στα οποία κτυπούσε το νερό. Οι μορφές τόσο του σκελετού όσο και των κουταλιών διέφεραν από τόπο σε τόπο και κατασκευάζονταν επί τόπου με τα άλλα ξύλινα εξαρτήματα. Αργότερα, προστέθηκαν στις φτερωτές μεταλλικά στοιχεία (τσέρκια κ.ά.), ώστε να γίνουν πιο γερές, για να καταλήξουν τελικά σε πολλών μορφών μεγέθη σιδερένιες, που κατασκευάζονταν σε μηχανουργεία και έρχονταν έτοιμες στο μύλο. Την ίδια περίπου πορεία ακολουθούσαν και οι όρθιες. Ο αριθμός των νερόμυλων από τους οποίους σώζονται ίχνη ξεπερνά τις 20.000 στην Ελλάδα. Μετά την επανάσταση του 1821 στα όρια του τότε ελληνικού κράτους βρέθηκαν 6.000 νερόμυλοι, από τους οποίους 5.500 περιήλθαν στο δημόσιο, κατά τα ¾ καταστραμμένοι. Ο Π. Μωραϊτίνης ανεβάζει τους μύλους το 1869 σε 3.000.

Ρέμα των Κρεμαστών η Δαφνών

Ακόμα ένα σημείο που πρέπει να περάσουμε από την άλλη πλευρά του ρέματος.

Διασταύρωση

Σ' αυτή την διασταύρωση όπως μας ενημερώνει η ταμπέλα αν ακολουθήσουμε το μονοπάτι στα αριστερά θα βρεθούμε σε ακόμα ένα νερόμυλο της περιοχής εμείς επιλέγουμε να συνεχίσουμε τη διαδρομή μας προς το γεφυράκι που θα μας οδηγήσει ένα βήμα πιο κοντά στην Μονή Κρεμαστών.

Γεφυράκι

Ένα ξύλινο γεφυράκι που μας βοηθάει να περάσουμε το ρέμα σε αυτό το απότομο σημείο.

Θέα

Υπέροχη θέα του χωριού Νικηθιάνος στην πεδιάδα της Νεάπολης και των Λιμνών.

Θέα

Υπέροχη θέα του χωριού Νικηθιάνος στα αριστερά και στα δεξιά το χωριό Λίμνες. Πίσω το Μιραμπέλο σαν τείχος περιτριγυρίζει τα δύο χωριά.

Ταμπέλα

Βγαίνοντας από την ρεματιά θα συναντήσουμε μια πόρτα στο συρματόπλεγμα την οποία ανοίγουμε και μπαίνουμε μέσα, (η πόρτα βρίσκεται εκεί που ενώνεται το στίγμα μετά τον άσκοπο κύκλο που κάναμε μιας και δεν βρήκαμε την πόρτα με την πρώτη) περπατάμε από την δεξιά μεριά μέσα από τις πεζούλες με τα ελαιόδεντρα και ανηφορίζουμε προς τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο.

Μονή Κρεμαστών ή Κρεμαστής

Η γυναικεία Μονή Κρεμαστών ή Κρεμαστής βρίσκεται νότια της Νεάπολης, πάνω στον δρόμο που οδηγεί στο χωριό Βρύσες και τελικά στο Οροπέδιο Λασιθίου και σε μεγάλο ύψος με θέα την πεδιάδα της Νεάπολης και των Λιμνών. Κτισμένη με φρουριακή αρχιτεκτονική σε απότομη και κατάφυτη βουνοπλαγιά του όρους Καβαλαρά, δίνει την εντύπωση ότι κρέμεται, ένα φαινόμενο στο οποίο οφείλει το όνομα της. Σε πολύ κοντινή απόσταση βρίσκεται η Μονή της Κουφής Πέτρας που είναι αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Στους εκκλησιαστικούς κύκλους είναι γνωστή ως Μονή των Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ Κρεμαστών, καθώς είναι αφιερωμένη στους αρχαγγέλους αυτούς. Σύμφωνα με την κτητορική επιγραφή στο υπέρθυρο του καθολικού, ιδρύθηκε το 1593 από τον Μητροφάνη Αγαπητό, και διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στη μόρφωση των ντόπιων καθώς από τα μέσα του 19ου ως και τις αρχές του 20ου αιώνα λειτούργησε εδώ αλληλοδιδακτικό σχολείο, ενώ την περίοδο 1868-1871 υπήρξε έδρα και κατοικία του χριστιανού διοικητή του νομού Λασιθίου, Κωστή Αδοσίδη-Πασά. . Η αρχικά ανδρική μονή από το 1993 μετατράπηκε σε γυναικεία στην οποία διαβιούν σήμερα επτά μοναχές. Το μοναστικό συγκρότημα έχει κτιστεί σε επίπεδα, γύρω από την αυλή που έχει σχήμα Γ. Το μονόχωρο καμαροσκέπαστο καθολικό κυριαρχεί των υπολοίπων κτισμάτων, κτισμένο στο ψηλότερο σημείο. Ιδιαίτερης μνείας αξίζει το καλής τέχνης επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 19ου αι., που φέρει δεσποτικές εικόνες της ίδιας περιόδου και εικόνα της κρητικής σχολής με τον ένθρονο Χριστό, του 17ου αι. Αν και αθέατη, άξια ειδικής μνείας είναι και η αγία τράπεζα του καθολικού, που αφιερώθηκε το 1622 από τον μοναχό Νικηφόρο Ανυφαντή, ενώ φέρει ανάγλυφη την μορφή του Χριστού και γλυπτό διάκοσμο με φύλλα αμπέλου. Ενδιαφέροντες αρχιτεκτονικά χώρους της μονής αποτελούν το σημερινό αρχονταρίκι στο οποίο σύμφωνα με την παράδοση λειτουργούσε Κρυφό Σχολειό κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας, καθώς και το προβιομηχανικό ελαιοτριβείο που έχει μετατραπεί σε τραπεζαρία. Η κύρια φάση κατασκευής της μονής διήρκεσε από το 1593 μέχρι το 1622. Για λόγους προφύλαξης, είχε φρουριακό ρυθμό με δυο εισόδους. Η μία χρησιμοποιείται σαν κύρια είσοδος για τους επισκέπτες και η άλλη εξυπηρετούσε τις αγροτικές υπηρεσίες. Στη μονή λειτουργεί επίσης εργαστήριο αγιογραφίας από τις μοναχές και ο επισκέπτης μπορεί να δει και το αρχονταρίκι, όπου σύμφωνα με την παράδοση λειτούργησε κρυφό σχολειό. Έξω από τον περίβολο του μοναστηριού έχει κτιστεί νεότερος ναός που είναι αφιερωμένος στις Μυροφόρες.

Photo ofΚαθολικό αφιερωμένο στους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ

Καθολικό αφιερωμένο στους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ

Το καθολικό είναι αφιερωμένο στους Ταξιάρχες και εορτάζει στις 8 Νοεμβρίου. Πρόκειται για μικρό, μονόχωρο καμαροσκέπαστο Ναό, με κτητωρική επιγραφή στο υπέρθυρο της εισόδου 1593. ΑΦΓ΄ (1593) ΟΥΤΟΣ Ο ΤΟΥ ΤΑΞΙΑΡΧΟΥ ΝΑΟΣ ΥΠΟ ΜΗΤΡΟΦΑΝΟΥΣ ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΥ ΤΟΥ ΑΓΑΠΗΤΟΥ ΟΙΚΟΔΟΜΗΤ(Η) Η επιγραφή μαρτυρά ότι κτήτορας της μονής ήταν ο Μητροφάνης ο Αγαπητός στα τέλη του 16αιώνα.

Photo ofΙερός Ναός των Μυροφόρων γυναικών

Ιερός Ναός των Μυροφόρων γυναικών

Έξω από τον περίβολο του μοναστηριού έχει κτιστεί νεότερος ναός που είναι αφιερωμένος στις Μυροφόρες.

Διασταύρωση για Μονή Κουφής Πέτρας

Η γυναικεία Μονή Κουφής Πέτρας βρίσκεται δυτικότερα της Μονής Κρεμαστών και σε μικρή απόσταση από αυτήν, πολύ κοντά στη Νεάπολη και στις Βρύσες Μιραμπέλου. Είναι κτισμένη σε επικλινές έδαφος του όρους Καβαλλαράς και η θέα από το μοναστήρι προς την επαρχία του Μιραμπέλου είναι πανοραμική. Το δίκλιτο καθολικό της μονής βρίσκεται στο ανώτερο σημείο του κλιμακωτού συγκροτήματος. Το βόρειο κλίτος που είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου χρονολογείται στον 19ο αιώνα, ενώ το νότιο κλίτος προστέθηκε το 1996 και είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου. Πολύ κοντά στη μονή σώζονται τα ερείπια ενός μικρού ναού που ήταν κτισμένος μέσα σε σπηλαιώδη βράχο. Πιθανόν το όνομα της μονής οφείλεται σε αυτό τον ναό, που είναι κτισμένος σε «κούφια» πέτρα. Η μονή έχει άνετες εγκαταστάσεις κυρίως από κτίρια του 19ου και του 20ου αιώνα και καλαίσθητα δημιουργημένο το γύρω χώρο, παρόλο που η ίδρυσή της ανάγεται πιθανότατα το 1630. Κατ' επέκταση του παλαιού ναού του Ευαγγελισμού, έχει οικοδομηθεί ο νεότερος ναός του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου. Στο περίβολο του μοναστηριού υπάρχει ο τάφος του Επισκόπου Μελετίου Χλαπουτάκη και δίπλα ο τάφος της αδελφής του Ειρήνης που ίδρυσε τη μονή το 1866

Βρύσες

Το χωριό Βρύσες (επίσημο: αι Βρύσαι) Μεραμπέλου είναι από τα ηρωικότερα και μαγευτικότερα χωριά της Επαρχίας Μεραμπέλου. Σε υψόμετρο 400μ. απέχει 3 χλμ. απ' τη Νεάπολη. Γαντζωμένο καθώς είναι στη βόρεια πλαγιά του βουνού Καβαλαρά, είναι κυριολεκτικά κρυμένο μέσα στον πράσινο χώρο με ανοικτό ορίζοντα και αποτελεί το μόνιμο φύλακα και βιγλάτορα όλης της περιοχής. Το κλίμα του είναι ξηρό και υγιεινό. Μέσα από το χωριό περνά ο επαρχιακός δρόμος που συνδέει τη Νεάπολη με το Οροπέδιο Λασιθίου. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που προέρχονται από τις Βρύσες βρίσκονται στα Μουσεία Ηρακλείου και Αγίου Νικολάου και μαρτυρούν πως πρώτοι οι Μινωίτες σκαρφάλωσαν πάνω από το σημερινό χωριό στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία, για να ξεφύγουν την Δωρική σφαγή και καταστροφή. Το πιθανό όνομα του αρχαίου χωριού κατά τον Εμμ. Παπαδο γιάννη ήταν "Καραγίνα". Το Μουσείο Αγίου Νικολάου φιλοξενεί την κεφαλή ενός αξιόλογου ειδωλίου και δυο μικροσκοπικά πυξίδια, μάλλον υπομινωικών χρόνων. Στις 7 Αυγούστου ημέρα Δευτέρα του 1867 έγινε σημαντική μάχη των επαναστατικών δυνάμεων κατά του Ομέρ Πασά που πέρασε στην ιστορία ως μάχη των Βρυσών. Στις Βρύσες σκοτώθηκαν, από τον Καπετάν Καζάνη, ο Σχιζόραχος με τη συμμορία του την ώρα που διασκέδαζαν. Ο Κριτοβουλίδης τον ονομάζει "Σκυλόραχο" για τα απάνθρωπα και ανήθικα κακουργήματα του. Εντυπωσιακή είναι η Βρύση (1887) του χωριού με τη θαυμάσια επιγραφή της. Δυτικά της Βρύσης βρίσκεται ο Αφέντης Χριστός, ναός του 1863. με σπουδαία αρχιτεκτονική και εντυπωσιακές καμάρες. Τα τέμπλα με την πληθωρική διακόσμηση (η Άμπελος, ελισσόμενοι βλαστοί με φύλλα, άνθη, κλαδιά και καρπούς, παραστάσεις ζώων, πτηνών, δρακόντων κ.λπ.) είναι εξαιρετικά δείγματα της ξυλογλυπτικής τέχνης. Ανατολικά του χωριού, περικυκλωμένο από βράχια, ανάμεσα στο μαγευτικό πράσινο, το γραφικό εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, δεσπόζει ολόκληρης της κοιλάδας του Επάνω Μεραμπέλου. Πανοραμική θέα, πλούσια ιστορία του (Φορτέτσα της αρχαίας "Καραγίνας" Κάστρο των Ενετών αλλά και φυλάκιο των Τούρκων μέχρι τις 6 Αυγούστου 1867, απ' όπου άρχισε και η μάχη των Βρυσών). Σεβαστό προσκύνημα για ντόπιους και ξένους πιστούς όλο το χρόνο και ιδιαίτερα στο πανηγύρι στις 20 Ιουλίου. Στην αγροτική περιοχή "Δράσι" υπήρχε αρχικά το χωριό. Έχουν βρεθεί αξιόλογα αρχαιολογικά ευρήματα της Υστερομινωικής εποχής (1375-1 ΙΟΟπ.Χ.). Το τοπίο μαγευτικό. Δεσπόζουν το μοναστήρι "Παναγία των Πατέρων" και το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Η παραμονή κάτω από τα πλατάνια και τα άφθονα νερά είναι φανταστική. Το χρονικό της ιστορικής "Μάχης των Βρυσών" (Αύγουστος 1867) Εορτάζουμε σήμερα την 145η επέτειο της Μάχης των Βρυσών, που έλαβε χώρα κατά το δεύτερο χρόνο της αιματηρής Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης 1866-68, και τοποθετείται χρονικά στις 6-7 Αυγούστου 1867. Τη αρχή της επανάστασης που επίσημα κηρύχτηκε το Μάιο του 1866 μπορούμε την ανιχνεύσουμε νωρίτερα και συγκεκριμένα το 1864, και τις ανατολικές επαρχίες της Κρήτης στο Μεραμπέλλο και την Πεδιάδα , με πρώτη πράξη το λεγόμενο Μοναστηριακό Ζήτημα, για να επεκταθεί και απλωθεί αργότερα με τη μορφή ένοπλου αγώνα σε όλη την Κρήτη. Μετά το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου ο Τούρκος αρχηγός του στρατού Ομέρ Πασάς οδηγεί το στρατό του προς τα ανατολικά για να καταπνίξει την επανάσταση. Κυρίως να κυριεύσει το Οροπέδιο Λασιθίου που ήταν το άντρο των επαναστατών της ανατολικής Κρήτης. Το Μάιο του 1867 αφού το καταστρέφει ολοσχερώς, χωρίζει το στρατό του σε τρία τμήματα. Το ένα με κατεύθυνση τα Σφακιά το δεύτερο προς τη Μεσσαρά και το τρίτο προς το Μεραμπέλλο. Μετά τις επιχειρήσεις εναντίον των δύο κυριοτέρων ορμητηρίων των επαναστατών, των Σφακίων και του Λασιθίου, ισχυρίζεται στην αναφορά του προς το Σουλτάνο ότι η Επανάσταση είχε κατασταλεί. Αυτό όμως απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Το Λασίθι και τα Σφακιά που για να τα πατήσει έχασε τόσους άνδρες και έκανε τόσες δαπάνες, βρισκόταν και πάλι στα χέρια των επαναστατών, διότι δεν μπορούσε να τα κρατήσει. Μάχες μαινόταν σε όλο το νησί. Ιδιαίτερα στα ανατολικά οι επαναστάτες εξακολουθούν να αγωνίζονται στις επαρχίες γύρω από το Οροπέδιο Λασιθίου και σημειώνουν τον Αύγουστο και το Σεπτέμβρη του 1867 μεγάλες νίκες. Με το Λασίθι πάλι στα χέρια τους όσοι από τους επαναστάτες συγκεντρώθηκαν εκεί δεν σταματούν να επιτίθενται κατά των τούρκων που ήταν στα τριγύρω μέρη. Το μόνο που κατάφερε ο Ομέρ ήταν να σκορπά τρόμο, πανικό και ερήμωση. Οι ωμότητες εις βάρος του άμαχου πληθυσμού αποτελούν τον κύριο άξονα της τακτικής του, πράγμα που επιτέλους ευαισθητοποίησε τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις με αποτέλεσμα να φροντίσουν για τη μεταφορά χιλιάδων γυναικόπαιδων στον Πειραιά, στη Σύρα και σε άλλα μέρη της Ελλάδας. Μετά τη καταστροφή του Οροπεδίου μεγάλο μέρος της δύναμης του Τούρκικου στρατού που κατέβηκε προς το Μεραμπέλλο, εγκαταστάθηκε στο Νεοχώριο. Κατέχουν τα υψώματα γύρω από τη Νεάπολη και την πεδιάδα του Χουμεριάκου. Ένα τάγμα έχει στρατοπεδεύσει στο Πρόβερμα των Βρυσών , στην περιοχή από το παλιό υδραγωγείο έως τα κτίρια των κατασκηνώσεων. Έχουν εγκαταστήσει δύο φυλάκια, το ένα στον πόρο της Καβαλλαράς και το άλλο στον Προφήτη Ηλία. Άρχισαν τις καταστροφές, τους φόνους , τη βεβήλωση των εκκλησιών, σε κάποιες από τις οποίες υπάρχουν ακόμα τα σημάδια. Στην έκθεσή του «Σφαγαί και δηώσεις των Τούρκων εν ταις 6 Ανατολικωτέρας επαρχίας της Κρήτης» μεταξύ άλλων, ο Κων/νος Σφακιανάκης υπογράφει στις 27 Αυγούστου « Μεγάλη καταστροφή έπαθε η Ι.Μ. Κρεμαστών. Στις 7 Ιουνίου εφόνευσαν εν Βρύσες τον χρηστόν νέον Εμμανουήλ Βελονάκη διότι δεν έσπευσε δρομαίως να προμηθεύσει ασκούς με έλαιον εις Οθωμανόν. Την αυτήν ημέρα εκρεούργησαν τον Ιωάννην Τσένιον, τον Χατζή Αντώνιον, Ιωάννην Λεπίδην, Τζανή Ρούσον και Κων/νον Γραμματικάκην». Οι κάτοικοι του χωριού αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν προς το Βοθώνι και το Καρφί της Τραπέζας. Οι επαναστάτες αποφάσισαν να επιτεθούν. Αφού κατέβηκαν από το Λασίθι δια μέσου της κοιλάδας των Ποτάμων έφτασαν στο Μετόχι Δράσι και από εκεί αποφάσισαν να προσβάλουν τις τουρκικές θέσεις στις Βρύσες. Την ημέρα του Αφέντη Χριστού στις 6 Αυγούστου 1867, «οι αρχηγοί και οπλαρχηγοί Κων/νος Σφακιανάκης, Εμμ. Κοκκίνης Μιχελοδημητράκης, Τρυφίτσος, Καγιαμπές μετά τινων ιππέων και τινων Σφακιανών υπό τους Κουντουράκηδες καταλαβόντες τας θέσεις Καβαλλαράν , Καστριά, Κατσόματο και Παρακαλούρι, προσέβαλον τον εις Βρύσες εχθρόν και ηνάγκασαν αυτόν να υποχωρήσει εις Νεοχώρι και εκείθεν εις Καλαρύτην όπου οχυρώθη». Αναφέρει ο ιστορικός ΚΡΙΑΡΗΣ. Οι επαναστάτες είχαν μία μικρή δύναμη γύρω στους 100 άνδρες την οποία διατηρούσαν από τη Μάχη του Λασιθιού. Σε αυτούς προστέθηκαν και οι Βρυσανοί με αρχηγούς τον Κοζύρη και Παπαγιανάκη που γνώριζαν τα περάσματα . Χωρίστηκαν στα δύο και σχεδίασαν διπλή αιφνιδιαστική επίθεση. Το ένα τμήμα σκαρφάλωσε νύχτα την Καβαλλαρά φορώντας κουδούνια, ώστε να νομίσουν οι Τούρκοι ότι ο θόρυβος προερχόταν από ζώα που έβοσκαν. Από τις Κορακιές χωρίς να γίνουν αντιληπτοί έφτασαν στο τουρκικό φυλάκιο, σκότωσαν τους φρουρούς και οχυρώθηκαν περιμένοντας το σύνθημα από τον Προφήτη Ηλία. Το δεύτερο τμήμα έφτασε τα ξημερώματα στο Προφήτη Ηλία, εξουδετέρωσε τη σκοπιά των Τούρκων και έδωσε το σύνθημα για τη μάχη. Οι κάτοικοι όρμησαν εναντίον των τούρκων με ότι είχε ο καθένας. Όπλα, τσεκούρια, ξύλα και πέτρες. Ο διπλός αιφνιδιασμός μέσα τον ύπνο, τους έφερε τρομερή σύγχυση. Τους δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι είχε ξεσπάσει ανταρσία στο στρατό τους, από τους αιγύπτιους στρατιώτες που είχαν στρατολογηθεί και αποσταλεί στην Κρήτη με τη βία. Η επίθεση εξελίχθηκε σε πολύωρη και πολύνεκρη μάχη. Η νίκη των επαναστατών ήταν μεγάλη. Οι τούρκοι υποχώρησαν αφήνοντας πολλά όπλα και άλλα λάφυρα με τα οποία εξοπλίστηκαν πολλοί. Ο Στρατηγός Ι. Αλεξάκης από τους Ποτάμους, αναφερόμενος στη μάχη των Βρυσών γράφει: « Μετά την μάχην ταύτην ως και εις άλλας παρετηρήθησαν επί τόπου σωροί σφαιρών τουρκικού τυφεκίου, όπερ επιστοποίει ότι οι εν τω Τουρκικώ στρατώ , υπηρετούντες τότε, εφόνευον τους χριστιανούς Κρήτας, αφήρουν τας σφαίρας (βολίδας) εκ των φυσιγγίων και επυροβόλουν μόνον δια της πυρίτιδος». ΗΛΙΟΣ , τόμος 10, τεύχος 1ο. Τα θύματα της μάχης ενταφιάστηκαν σε διαφορετικά νεκροταφεία. Οι χριστιανοί στη γειτονιά των Μαυρίκιδων και οι μουσουλμάνοι στη περιοχή ΠΕΤΡΙΑΣ όπως ονομάζεται έως σήμερα. Σύντομη αλλά πολύ περιεκτική περιγραφή των γεγονότων δίδει με τον τρόπο του και ο εφημέριος του Καστελλίου Φουρνής Π'Χατζής με τον τρόπο που συνήθιζαν τότε υπό μορφή ημερολογίου, καταγραμμένη σε εκκλησιαστικό βιβλίο. «Στα 1867 Αυγούστου 7, μέρα Δευτέρα εκατεβήκανε οι χριστιανοί από το Αόρι και εκαταπατήσανε τη βάρδια που είχανε οι Ισλάμηδες, το τακτικό ασκέρι από πάνω στζι Βρύσες και όσοι ήτονε στη βάρδια εσκοτοθήκανε, έπειτα ετρέξανε στο επίλοιπο ασκέρι και εζύγωξαν τσι χριστιανούς στο Δράσι στο Ποταμό , αλλά δε έπαθε κανείς χριστιανός τίποτις, οι δε ισλάμιδες εφοβηθήκανε και εφύγανε από τσι Βρύσες και επήγανε στον Καλαρίτη» Μετά την πανωλεθρία τους στη μάχη των Βρυσών οι τούρκοι υποχώρησαν καταδιωκόμενοι μέχρι τη Νεάπολη όπου ήταν το σπουδαιότερο προς τα ανατολικά στρατόπεδό τους. Αλλά ούτε εκεί μπορούσαν να παραμείνουν, λόγο των συχνών επιθέσεων των επαναστατών. Εγκατέλειψαν τις θέσεις τους στο Μεραμπέλλο και την ισχυρή κατεχόμενη κοιλάδα της Φουρνής και υποχώρησαν προς τον Καλαρίτη. Από εκεί κατεβήκαν προς τη Μίλατο όπου στρατοπέδευσαν . Οι επαναστάτες με καθημερινές επιθέσεις τους ανάγκασαν να εγκαταλείψουν και τη Μίλατο, αλλά προσβαλλόμενοι κατά την πορεία κατέληξαν στις 25 Αυγούστου στο στον όρμο του Σισίου, όπου έδεναν τα ελληνικά ατμόπλοια που εφοδίαζαν τους επαναστάτες με όπλα και τρόφιμα. Την επομένη δέχονται επίθεση και πολιορκούνται από τους Σφακιανάκη, Κουντουράκη, και Λακέρδα. Μόλις κατάφεραν να διασωθούν από τον στρατό υπό τον Ρεσίτ, που ήρθε για να τους βοηθήσει από το Καστέλι Πεδιάδος. Το Σεπτέμβρη όμως του ίδιου έτους οι Τούρκοι επέστρεψαν. Τρεις- τέσσερεις χιλιάδες άνδρες μαζί με 500 ντόπιους Τούρκους κατέλαβαν και πάλι τη Μονή Κρεμαστών και το χωριό Βρύσες. Οι αρχηγοί και Οπλαρχηγοί των Επαρχιών Μεραμπέλλου, Πεδιάδας και Ρίζου συνεδρίασαν στο Οροπέδιο και αποφάσισαν να επιτεθούν εναντίον των Τούρκων. Όρισαν αρχηγό το Ματθαίο Σφακιανάκη αδερφό του Κων/νου , εγκατεστημένο στα Πεζά. Μάζεψαν οπλίτες και κατέβηκαν στο Δράσι. Χωρίστηκαν σε δύο σώματα. Το πρώτο με Βιανίτες, Γεραπετρίτες και Πεδιαδίτες κατέλαβαν τις ορεινές θέσεις πάνω από τις Βρύσες και τη Μονή Κρεμαστών. Το άλλο με Μεραμπελλιότες επιτέθηκε αιφνιδιαστικά από τρία σημεία στη Μονή Κρεμαστών η μάχη κράτησε πέντε ώρες. Εγκατέλειψαν τη Μονή και κατέφυγαν στις Βρύσες . Μέσα στο χωριό συνεχίστηκε η μάχη μέχρι που τέλειωσαν τα πολεμοφόδια των χριστιανών και αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν κανονικά. «Κατά την μάχην ταύτην , καθ ην αι απώλειαι των τούρκων υπήρξαν σημαντικαί, αι των χριστιανών δε ασήμαντοι, διεκρίθησαν πολλοί των αρχηγών και οπλιτών εις την εκ της θέσεως Μονή Κρεμαστά εκτόπισιν και τροπήν εις φυγήν του εχθρού». Εκτός από τους αδερφούς Σφακιανάκη ήταν οι Μιχαλοδημήτρης, Ηλιάκης, Γιαννίκος και Χατζάκης αρχηγοί Ρίζου, Μηλιαράς, Καζάνης και Βασιλογιάννης αρχηγοί Λασιθίου, Κων/νος Κοζύρης και Εμμ. Κοκκίνης αρχηγοί Μεραμβέλλου, Αντώνιος Τριφίτσας αρχηγός Πεδιάδος, ο Ιωάννης Καλαϊτζάκης σημαιοφόρος και άλλοι». Μπορεί λοιπόν να πει κανείς ότι η μάχη των Βρυσών έχει δύο φάσεις με διαφορά ενός μήνα μεταξύ τους, αφού το πεδίο της μάχης και οι πρωταγωνιστές παραμένουν τα ίδια. Είναι ένα από τα πολλά ηρωικά επεισόδια της επανάστασης που έλαβαν χώρα στην ανατολική Κρήτη και που αγνοούνται παντελώς από τους ιστορικούς, σε μια διαδικασία υποβάθμισης του ρόλου και της συμμετοχής του τόπου μας στον αγώνα για την ελευθερία. Οι θυσίες, τα σημαντικά ιστορικά γεγονότα που έλαβαν χώρα εδώ υποβαθμίζονται. Συχνά δεν περιέχονται ούτε αναφορικά στα ιστορικά βιβλία για την Κρήτη. Ο νομός μας παρουσιάζεται συχνά απόλεμος, χωρίς καμιά συμμετοχή στη διαδικασία αποτίναξης του ζυγού της δουλείας. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν ότι το μόνο ουσιαστικό κέρδος της μεγάλης επανάστασης 1866-68 είναι ο Οργανικός Νόμος που δόθηκε στους Κρήτες το Σεπτέμβριο του 1867 και δεν αντιμετώπισε σε καμιά περίπτωση τα ουσιαστικά αιτήματα των εξεγερμένων. Οι παροχές που προέβλεπε αφορούσαν μόνο κάποια θέματα διοικητικής οργάνωσης και «ίσης» υποτίθεται αντιμετώπισης χριστιανών και μουσουλμάνων, παρότι ούτε αυτά εφαρμόστηκαν στην πράξη. Από αυτή την άποψη, η επανάσταση που σκόπευε στην απελευθέρωση και την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα δεν βρήκε το στόχο της. Η ελευθερία ήρθε στην Κρήτη 30 χρόνια αργότερα το 1898. Για την ένωση συνέχισαν να αγωνίζονται έως το 1913 , ολόκληρα 45 χρόνια μετά τη λήξη της μεγάλης επανάστασης.

Photo ofΙερός Ναός Αφέντη Χριστού (Μεταμόρφωσης του Σωτήρος)

Ιερός Ναός Αφέντη Χριστού (Μεταμόρφωσης του Σωτήρος)

Ο Αφέντης Χριστός είναι δίκλιτος καμαροσκεπής ναός χτισμένος το 1863 στα θεμέλια παλαιότερου ναού με σπουδαία αρχιτεκτονική και εντυπωσιακές καμάρες. Διατηρεί ξυλόγλυπτα τέμπλα και φορητές εικόνες του 15ου αιώνα. Τα τέμπλα με την πληθωρική διακόσμηση (η Άμπελος, ελισσόμενοι βλαστοί με φύλλα, άνθη, κλαδιά και καρπούς, παραστάσεις ζώων, πτηνών, δρακόντων κ.λπ.) είναι εξαιρετικά δείγματα της ξυλογλυπτικής τέχνης. Ακόμα στην αυλή του ναού υπάρχει το ψηφιδωτό ηρώο πεσόντων του χωριού για την ιστορική Μάχη των Βρυσών που έγινε πριν 150 χρόνια και διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην Κρητική επανάσταση.

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου

Ακόμα ένας όμορφος ναός του χωριού αφιερωμένος στον άγιο Νικόλαο.

Ιερός Ναός Αγίας Κυριακής

Το ξωκλήσι της Αγίας Κυριακής γαντζωμένο σε λόφο με υπέροχη θέα στην πεδιάδα της Νεάπολης και των Λιμνών και τα χωριά Νικηθιανός και Λίμνες.

Λουλουδόκηπος

Ένα ολόκληρο στενό γεμάτο κάθε λογής λουλούδια από κάποιο μερακλή του χωριού. Πράγματι πολύ εντυπωσιακό, αξίζει να σταματήσετε και να παρατηρήσετε κάθε γωνιά του κήπου ξεχωριστά.

Ιερός Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος

Άλλη μία από τις 19 εκκλησίες του χωριού αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος.

Χουμεριάκος

Ο Χουμεριάκος (ή το Χουμεριάκο) είναι ένα καλά διατηρημένο παραδοσιακό χωριό και έδρα ομώνυμης Κοινότητος του δήμου Αγίου Νικολάου στην Περιφεριακή Ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 174 κατοίκους. Βρίσκεται στην εύφορη κοιλάδα Σκάφη του Μιραμπέλλου, σε υψόμετρο 240 μέτρων στους πρόποδες του υψώματος Αγκιναράς (578 μ.), τρία χιλιόμετρα ανατολικά της Νεαπόλεως και 12 χιλιόμετρα από τον Άγιο Νικολάο. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στη κτηνοτροφία και στην γεωργία, κυρίως με την καλλιέργεια ελιάς και σε μικρότερο βαθμό αμπελιών, εσπεριδοειδών και κηπευτικών. Η περιοχή κατοικείται για χιλιετίες, όπως δείχνει υστερομινωική σαρκοφάγος η οποία βρέθηκε στην περιοχή, μαζί με πήλινα αγγεία και τμήματα χάλκινων αντικειμένων. Κατά τους ενετικούς χρόνους, ήταν το τρίτο μεγαλύτερο χωριό της επαρχίας Μιραμπέλου, μετά τα Κριτσά και τη Νεάπολη (τότε Καινούργιο Χωριό), με 1.061 κατοίκους, σύμφωνα με την απογραφή του Καστροφύλακα το 1583, όπου αναφέρεται ως Cumeriaco. Ο Φραγκίσκος Μπαρότσι το αναφέρει το 1577 ως Ghumeriaco. Ο Φραντσέσκο Μπαζιλικάτα το αναφέρει το 1630 ως Cumeriaco και στην τουρκική απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Hamariaku με 245 χαράτσια. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται ως Kommeriako με άλλα κοντινά χωριά και το Βραχάσι, 80 χριστιανικές και 80 τουρκικές οικογένειες, από τις οποίες οι περισσότερες ήταν στο Χουμεριάκο. Το Χουμεριάκο μαζί με το Πλατυπόδι ήταν τα μόνα της περιοχής με μουσουλμάνους κατοίκους. Στην απογραφή του 1881 είχε 607 χριστιανούς και 152 Τούρκους κατοίκους. Κτίσματα που σε ταξιδεύουν σε άλλες εποχές, βρύσες που αποτελούσαν πηγή δροσιάς για τους κατοίκους και 19 εκκλησίες θυμίζουν την παλιά αίγλη του οικισμού Χουμεριάκο, ο οποίος μάλιστα κατά το παρελθόν ήταν έδρα δήμου. Το Χουμεριάκο είναι ένας οικισμός του νομού Λασιθίου και απέχει 12χλμ από τον Άγιο Νικόλαο και μόλις 3 χλμ από την Νεάπολη. Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή του 2011 στο χωριό μένουν 174 κάτοικοι. Η περιοχή φαίνεται να κατοικείται από την υστερομινωική εποχή, όπως μαρτυρούν αρχαιολογικά ευρήματα. Κατά την ενετοκρατία φαίνεται να είναι ένα από τα τρία μεγαλύτερα χωριά της επαρχίας Μιραμπέλου, ενώ στην τουρκική απογραφή αποτελεί ένα από τα δύο χωριά της περιοχής όπου κατοικούσαν Τούρκοι. Όπως προαναφέρθηκε στο χωριό βρίσκουμε 19 εκκλησίες αλλά ακόμα κι αν δεν καταφέρει κανείς να επισκεφτεί και τις 19, σίγουρα θα πρέπει να πάει στην Παναγία Κουμπελίνα. Αναφορά σε ιστορικές πηγές Το σημερινό χωριό είναι από τα παλαιότερα της περιοχής. Το Χουμεριάκο αναφέρεται στην επαρχία Μεραμπέλου από τον Μπαρότση το 1577. Παρόλο ότι στο χωριό έχε βρεθεί αρχαία λάρνακα, πήλινα αγγεία και κομμάτια χάλκινων αντικειμένων (1958) Υστερομινωικής περιόδου (Αρχαιολογική Συλλογή Νεάπολης ) δε έχει προσδιοριστεί με ακρίβεια η χρονολογία του πρώτου οικισμού του Χουμεριάκου. Πάντως, το βέβαιο είναι ότι κατοικείται τουλάχιστον από τα χρόνια της Βενετοκρατίας. Για τον οικισμό γίνεται αναφορά στον κατάλογο των χωριών της Βενετικής Τούρμας (13ος και 14ος αιώνας) και στο κατάστιχο του Σεξτέριου ανάμεσα στα έτη 1227-1418. Αναφέρεται στις απογραφές των ετών 1577, 1580-1590, 1583, 1630 και το 1640 σε κάποιο έγγραφο. Την περίοδο της Βενετοκρατίας ήταν ο τρίτος σε πληθυσμό οικισμός της επαρχίας (η Κριτσά ήταν το μεγαλύτερο και δεύτερο ερχόταν το Καινούργιο χωριό (Νεάπολη), ήκμασε λόγω θέσεως και παραγωγικότητας, αφού αναφέρεται και σαν έδρα τριών Νοταρίων (Συμβολαιογράφων). Τα χρόνια της Οθωμανικής κυριαρχίας ο Χουμεριάκος σημειώνεται το 1671, το 1756, το 1834 και το 1881. Από έγγραφο του 1756 είναι γνωστό ότι στο Χουμεριάκο υπήρχε ισλαμικό τέμενος, τζαμί δηλαδή, που είχε ιδρύσει ο Σιαβούς Πασάς. Δήμος Χουμεριάκου Το Χουμεριάκο ήταν έδρα Δήμου στον οποίο ανήκαν τα χωριά και μετόχια, Λίμνες, Δράκος, Καλολάκκος, Αγία Πελαγία, Λενικά, Έξω Λακώνια, Βρύσες, Αμυγδάλοι, Ζένια, Αρκουδάς, Ρουσαπιδιά, Πλατυπόδι, Νικηθιανό. Επίσης όσον αφορά στον οικισμό του Αγίου Νικολάου ένα μεγάλο μέρος του υπάγονταν στο Δήμο Χουμεριάκου. Εκτός τους οικισμούς Λενικά, Πίσιδες, Κατσίκια, Ξερόκαμπο όλη η δυτική περιοχή δυτικά της Αγίας Ειρήνης μετά την οδό Περικλέους (στον Άγιο Νικόλαο) Αράπικα, Παραλιακός, Αμμούδι, Όρμος, Καθολικό και Χαβάνια, μέχρι τα Πλευρά οι λόφοι πάνω από τη Λίμνη, η Καζάρμα, το μεγαλύτερο μέρος του Λάκκου, τα Νόμια, η Αμμούδα και ο Αγγελαμιάρης αποτελούσαν επικράτεια του δήμου Χουμεριάκου Οι ναοί του χωριού Πλήθος ναών της Βενετοκρατίας σώζονται μέσα στα όρια του οικισμού, όπως η Αγία Τριάδα, ο Άγιος Γεώργιος, στην είσοδο του χωριού απ' τη Νεάπολη όπου βρίσκεται και η βρύση του Αγίου Γεωργίου (1877), ο Άγιος Κήρυκος κ.α., καθώς και στην αγροτική περιφέρεια του Χουμεριάκου, όπως ο Άγιος Παντελεήμονας, με την αξιοπρόσεκτη πόρτα και το Αγιοθύριδο, εξαιρετικής γλυπτικής τέχνης. Ιερά Μονή Αγίων Πάντων Η Μονή αναφέρεται σε έγγραφο του Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου του έτους 1699. Η αναφορά αυτή επιβεβαιώνει το γεγονός οτι η Μονή υπήρχε και πριν το 1646 και πιθανότατα λειτουργούσε και το 1699. Ο ναός της Παναγίας Κουμπελίνας Ειδικά αξίζει να αναφερθεί ο ναός της Παναγίας Κουμπελίνας που αποτελεί είναι ένα εξαιρετικής τέχνης βυζαντινό μνημείο. Πήρε το όνομά του από τον χαρακτηριστικό του τρούλο, ο οποίος λέγεται κουμπές στα τούρκικα. Είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και εορτάζεται στις 21 Νοεμβρίου. Σύμφωνα με μαρτυρίες κατοίκων πολλοί « Δεκαπεντάριζαν » τον Αύγουστο, στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Πρόκειται για το μοναδικό σωζόμενο παράδειγμα στην Ανατολική Κρήτη, σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο ναού. Το κύριο τμήμα του ναού χρονολογείται στο τέλος του 11ου ή στις αρχές του 12ου αιώνα, ενώ στα χρόνια της Βενετοκρατίας χρονολογείται ο νάρθηκας που προστέθηκε, εγκάρσια στα δυτικά του. Αξιόλογα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά στοιχεία του ναού είναι ο τρούλος, η οδοντωτή ταινία κάτω από τα κεραμίδια, τα τυφλά αψιδώματα, η εναλλασσόμενη τοιχοποιία από λίθους και πλίνθους και το λιθανάγλυφο περίθυρο της εισόδου. Όλα τα στοιχεία της τοιχοδομίας στο εσωτερικό του ναού ήταν καλυμμένα από τις τοιχογραφίες που φαίνεται πως κοσμούσαν το ναό. Το όνομα Κουμπελίνα αναφέρεται από Κρητικό Νίκο Καζαντζάκη στο γνωστό έργο του "Καπετάν Μιχάλης" : Οι κρήνες (βρύσες) του χωριού Στο χωρίο υπάρχουν κρήνες που ήταν τα μέρη ύδρευσης του χωριού όπως ο Μαγατζές, το Πηγαϊδούλι και η Πηγαϊδούλα. Η κρήνη (βρύση) του Αγίου Γεωργίου Ιδιαίτερη αναφορά χρήζει η κρήνη του Αγίου Γεωργίου. Η κρήνη βρίσκεται στην κεντρική πλατεία του Χουμεριάκου που είναι γνωστή ως πλατεία της Βρύσης ή πλατεία Αγίου Γεωργίου (από το ομώνυμο εκκλησάκι). Βορειοδυτικά της κρήνης και σε μικρή απόσταση από αυτή υπάρχει πηγάδι και το αντλιοστάσιο. Η κρήνη έχει δημιουργηθεί στο νότιο όριο της πλατείας και εμφανίζεται "εντοιχισμένη" σε τοίχο αντιστήριξης που καλύπτει την υπάρχουσα υψομετρική διαφορά των δύο επιπέδων. Έτσι, είναι ορατή μόνο η πρόσοψή της. Η πρόσοψη της κρήνης είναι κατασκευασμένη με ιδιαίτερη επιμέλεια. Είναι κτισμένη με ανεπίχριστη λαξευμένη λιθοδομή κατά το ισόδομο σύστημα. Το κεντρικό τμήμα της κατασκευής προεξέχει ελαφρά. Στο κέντρο του δημιουργείται "καμάρα" με ημικυκλικό τόξο, στο τύμπανο της οποίας βρίσκονται τα στόμια εκροής του νερού. Τα στόμια περιβάλλονται με ανάγλυφο φυτικό διάκοσμο. Στην βάση της "καμάρας" υπάρχει λίθινη λαξευτή γούρνα. Στο δυτικό άκρο της κρήνης υπάρχει χαμηλότερο στόμιο και δύο μικρότερες λίθινες γούρνες για το πότισμα των ζώων. Στην κορυφή του κεντρικού τμήματος έχουν εντοιχιστεί δύο λίθινες εγχάρακτες πλάκες: στην πρώτη απεικονίζεται ο Άγιος Γεώργιος και στην δεύτερη αναγράφεται η επιγραφή: "Ωκοδόμηση Δημαρχεύοντος Κ. Ν. Μουρελάκη τη φιλίτιμω συνδρομή της κοινότητας Χουμεριάκου εν έτει 1887 25 Οκτωβρίου". Η κατασκευή στέφεται με απλό γείσο σε ελαφρά προεξοχή. Η Ρομάνα Πορτέλα Το κτιριακό αυτό συγκρότημα βρίσκεται μέσα στον οικισμό του Χουμεριάκου και αποτελούσε αστική κατοικία της εποχής της βενετοκρατίας (Palazzo) χρονολογούμενο στον 16ο -17ο μ.Χ. αιώνα με βάση τα μορφολογικά και κατασκευαστικά του στοιχεία. Την εποχή της Τουρκοκρατίας κατοικούσε ο Χουρσίτ πασάς. Είχε απαγάγει μια όμορφη Κριτσωτοπούλα, κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς, τη ΄΄Ροδάνθη΄΄ , η οποία τον σκότωσε για να γλυτώσει απ' αυτόν και στη συνέχεια κατέφυγε στα Λασιθιώτικα βουνά όπου συνάντησε τον καπετάν Καζάνη προκειμένου να πολεμήσει μαζί με τους αντάρτες τους Τούρκους και στην πορεία αυτή διακρίθηκε για την τόλμη και το θάρρος της. Διασώζεται το μεγαλύτερο μέρος του αρχικού βενετσιάνικου κτίσματος με ορισμένες προσθήκες οθωμανικής περιόδου. Έχει επιμελημένη κατασκευή και ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά. «Την αρχική μεγαλοπρέπεια του μνημείου δηλώνει η επιβλητική θύρα εισόδου στον αύλειο χώρο του κτιριακού συγκροτήματος. Το ημικυκλικό θύρωμα διαμορφώνεται εναλλάξ από επίπεδους και εξέχοντες ορθογώνιους λίθους με καμπυλωμένες τις ακμές τους. Το θύρωμα εγγράφεται μέσα σε ένα ορθογώνιο πλαίσιο από λαξευτή λιθοδομή που επιστρέφεται με εξέχον γείσο. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει η λίθινη κλίμακα που οδηγεί στον όροφο η οποία κάμπτεται σε σχήμα Γ. Το κτίριο μνημονεύεται στο έργο του Giuseppe Gerola «I monumenti veneti nell' isola di Creta» τομ. ΙΙΙ. Το Πανηγύρι του χωριού Κάθε χρόνο αποτελεί σημαντικό γεγονός η ημέρα του Αγίου Παντελεήμονα . Εκτός από το θρησκευτικό χαρακτήρα της γιορτής, διοργανώνεται και το παραδοσιακό γλέντι στο χώρο του παλαιού σχολείου. Να σημειωθεί ότι τα παλαιότερα χρόνια, όχι και τόσο μακρινά υπήρχαν 2 και 3 διαφορετικά σημεία γλεντιού στο χωριό. Συνήθως η διοργάνωση γινόταν από τον Πολιτιστικό σύλλογο και οι άνθρωποι που είχαν ασχοληθεί είχαν καταφέρει να έχει πάντα επιτυχία. Το τελευταίο διάστημα ανέλαβε ένα νέο Δ.Σ. το οποίο φιλοδοξεί να επαναφέρει (είχε σταματήσει για λίγα χρόνια) το παραδοσιακό αυτό πανηγύρι-γλέντι. Ο χώρος που πραγματοποιείται το γλέντι είναι ο αύλειος χώρος του Δημοτικού Σχολείου, με την επιβλητική παρουσία της ΄΄ Παναγίας της Κουμπελίνας ΄΄ και το πολύ πράσινο που περιβάλλει το χώρο, ο νερόμυλος και η θέα προς το χωριό είναι ένα θαυμάσιο σκηνικό για κάθε επισκέπτη, που έχει την ευκαιρία να γευτεί παραδοσιακά φαγητά από τις νοικοκυρές του χωριού και να διασκεδάσει με επιλεγμένους κρητικούς καλλιτέχνες.

Photo ofΙερός Ναός Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττας

Ιερός Ναός Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττας

Μία από τις πολύ παλιές εκκλησίες του Μιραμπέλου, ή μόνη που τιμάται στον Άγιο Κήρυκο και την Αγία Ιουλίττα βρίσκεται στο Χουμεριάκο. Δεσπόζει σε αμφιθεατρική θέση πάνω από το χωριό, στο τέλος μιας κατάφυτης ρεματιάς, που δημιουργείται από το πτυχωτό ανάγλυφο του τοπίου. Πλησίον του ναού βρίσκεται η ομώνυμη παλαιά κρήνη. Κάθε χρόνο στην καρδιά του καλοκαιριού, στην γιορτή των Αγίων, αιώνες τώρα οι κάτοικοι, τους τιμούσαν με ιδιαίτερη λαμπρότητα. Πολλοί δεσποτάδες, κληρικοί και λαϊκοί, διασχίζοντας το χωριό έφταναν σε αυτόν τον ιερό τόπο για να πάρουν την ευλογία των Αγίων και να αποζημιωθούν από την κατάνυξη και την ομορφιά του τόπου. Αξίζει να ανατρέξουμε συνοπτικά στη ζωή των Αγίων, για να αντιληφθούμε καλύτερα την διαχρονικό τους αξία, ως πρότυπο σχέσης μητέρας- παιδιού, ως παράδειγμα χριστιανικής διαπαιδαγώγησης. Η αγία Ιουλίττη έζησε την εποχή του αυτοκράτορα Διοκλητιανού. Καταγόταν από το Ικόνιο της Μικράς Ασίας. Επειδή όμως τότε κυριαρχούσε ο διωγμός κατά των χριστιανών, πήρε το γιο της τον Κήρυκο, μόλις τριών ετών, και πήγε στην Σελεύκεια και στην συνέχεια στην Ταρσό. Αλλά και εκεί συνάντησε την ίδια κατάσταση. Στην Ταρσό συνελήφθη από τον ηγεμόνα, τον Αλέξανδρο, ο οποίος την υπέβαλε σε φρικτά βασανιστήρια μπροστά στο παιδί της. Στην συνέχεια προσπάθησε να φέρει με το μέρος του τον μικρό. Το παιδάκι όμως δεν δεχόταν και μάλιστα αφού επικαλέστηκε το όνομα του Χριστού, έδωσε μία δυνατή κλωτσιά στην κοιλιά του ηγεμόνα. Αυτός εξοργίστηκε τόσο πού το πέταξε από τα σκαλιά σπάζοντας το κρανίο του μικρού Κήρυκου. Η Αγία Ιουλίττα έχοντας αναθρέψει σωστά, χριστιανικά τον γιό της, τον έκανε ανδρείο και ας ήταν τόσο μικρός. Μ` αυτόν τον τρόπο έλαβε το στεφάνι του μαρτυρίου ο μικρός Κήρυκος. Η δε μητέρα του μετά από λίγο, αφού υπεβλήθη σε πολλά και φρικτά βασανιστήρια, παρέδωσε το πνεύμα της στον Χριστό. Μια ακόμα κρήνη με ενδιαφέρον, της ίδιας περίπου περιόδου, δηλαδή κτισμένη κάπου γύρω στο 1887, είναι κι αυτή που βλέπουμε κάτω από το ναό του Αγίου Κηρύκου και της μητέρας του Αγίας Ιουλίττας. Βρίσκεται στην απόληξη μιας ρεματιάς, στο δρομάκι που οδηγεί τον παμπάλαιο ναό, ενώ δίπλα της υπάρχει ανακατασκευασμένο πηγάδι με γούρνες νερού. Οι παλιοί κάτοικοι του χωριού θυμούνται πως εκεί υπήρχε ένα υπόγειο τούνελ νερού που έφθανε τα εκατό μέτρα. Η πρόσοψη της κρήνης είναι κατασκευασμένη με ιδιαίτερη επιμέλεια, με ανεπίχριστη λαξευμένη λιθοδομή κατά το ισόδομο σύστημα. Στο κέντρο της βλέπουμε μια "καμάρα" με ημικυκλικό τόξο, στο τύμπανο της οποίας βρίσκονται τα στόμια εκροής του νερού. Αυτά περιβάλλονται από ανάγλυφο φυτικό διάκοσμο. Η όλη κατασκευή στέφεται με απλό γείσο σε ελαφρά προεξοχή.

Photo ofΙερός Ναός Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης

Ιερός Ναός Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης

Ακόμα ένας ναός του χωριού αφιερωμένος στους Αγίους Κωσταντίνο και Ελένη με υπέροχη θέα στη δυτική πλευρά του χωριού.

Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου

Η κρήνη (βρύση) του Αγίου Γεωργίου Στο Χουμεριάκο Λασιθίου, κάτω ακριβώς από το ναό του Αγίου Γεωργίου σε μια πλατεία που διαμορφώνεται στο σημείο κι έχει πάρει το όνομα της από την εκκλησία, δεσπόζει η κρήνη του Αγίου Γεωργίου. Η κρήνη έχει δημιουργηθεί στο νότιο όριο της πλατείας και είναι "εντοιχισμένη" σε τοίχο αντιστήριξης που καλύπτει την υπάρχουσα υψομετρική διαφορά των δύο επιπέδων, δηλαδή αυτό που φιλοξενεί το ναό κι εκείνο όπου βλέπουμε την κρήνη.Έτσι διακρίνεται μόνο η πρόσοψή της, που είναι κατασκευασμένη με ιδιαίτερη επιμέλεια. Σύμφωνα με περιγραφή που έχει κάνει η αρχιτέκτονας-αρχαιολόγος Χρυσούλα Τζομπανάκη, η κρήνη είναι κτισμένη με ανεπίχριστη λαξευμένη λιθοδομή κατά το ισόδομο σύστημα. Το κεντρικό τμήμα της κατασκευής προεξέχει ελαφρά. Στο κέντρο του δημιουργείται "καμάρα" με ημικυκλικό τόξο, στο τύμπανο της οποίας βρίσκονται τα στόμια εκροής του νερού. Τα στόμια περιβάλλονται με ανάγλυφο φυτικό διάκοσμο. Στην βάση της "καμάρας" υπάρχει λίθινη λαξευτή γούρνα. Στο δυτικό άκρο της κρήνης υπάρχει χαμηλότερο στόμιο και δύο μικρότερες λίθινες γούρνες για το πότισμα των ζώων. Στην κορυφή του κεντρικού τμήματος έχουν εντοιχιστεί δύο λίθινες εγχάρακτες πλάκες: στην πρώτη απεικονίζεται ο Άγιος Γεώργιος που σκοτώνει το δράκοντα ο οποίος φυλάει το νερό και στην δεύτερη αναγράφεται η επιγραφή: "Ωκοδόμηση Δημαρχεύοντος Κ. Ν. Μουρελάκη τη φιλίτιμω συνδρομή της κοινότητας Χουμεριάκου εν έτει 1887 25 Οκτωβρίου". Η κατασκευή στέφεται με απλό γείσο σε ελαφρά προεξοχή. Βορειοδυτικά της κρήνης και σε μικρή απόσταση από αυτή υπάρχει πηγάδι και το αντλιοστάσιο. Να σημειώσουμε πως στο Χουμεριάκο υπάρχουν συνολικά τρείς δημόσιες κρήνες, πέρα από αυτή του Αγίου Γεωργίου , απ όπου οι κάτοικοι τροφοδοτούνταν με νερό κατά το παρελθόν. Μάλιστα αυτή του Αγίου Κηρύκου και Ιουλίτας, πλησίον του φερώνυμου ναού, φαίνεται να είναι της ίδιας περιόδου.

Μνημείο

Ένα μνημείο της κοινότητας του Χουμεριάκου αφιερωμένο στους πεσόντες υπέρ της πατρίδος του χωριού.

Καθεδρικός ναός Αγίου Νικολάου

Ο Καθεδρικός ναός του Αγίου Νικολάου παρουσιάζει και ιστορικό ενδιαφέρον. Από επιγραφή πληροφορούμαστε ότι ανακαινίστηκε το 1584 από τους αδελφούς Καλλονάδες: «ΙΩΑΝΝΗΣ ΚΑΙ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΑΔΕΛΦΟΙ ΟΙ ΚΑΛΛΟΝΑΔΕΣ ΤΗ ΑΥΤΗ ΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΕΞΟΔΩ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟΝΤΟΥ ΘΕΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΒΑΠΤΙΣΤΟΥ ΑΝΕΚΑΙΝΙΣΑΝ ΠΑΡΕΞ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΕΝ ΕΤΕΙ ΑΦΠΔ’ ΘΑΝΟΝΤΟΣ ΔΕ ΜΕΤΑ ΕΞ ΕΤΗ ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΥ Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΟΝ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΝΑΟΝ ΕΓΓΥΣ ΕΠΗΞΑΤΟ. ΑΦΠΟΘ’». Μετά το 1869 μετατράπηκε σε τζαμί από τους Τούρκους του Χουμεριάκου, η επιγραφή όμως διασώθηκε από τον Κωστή Αδοσίδη ο οποίος και τη μετέφερε στη μονή «Κρεμαστά». Πέρασε και άλλες περιπέτειες, ώσπου στα1897 ξανάγινε εκκλησία και στα 1934 κατεδαφίσθηκε και χτίστηκε στη θέση της ο σημερινός δίκλιτος μεγαλοπρεπής ναός.

Ιερός Ναός Όσιας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου

Ο ιερός ναός χτίστηκε το 1987 και είναι αφιερωμένος στην οσία Ειρήνη Χρυσοβαλάντου, που καταγόταν από την αγιοτόκο Καππαδοκία και έζησε κατά την περίοδο της εικονομαχίας. Ανεφέρθη δε στις αρετές και τα χαρίσματα που της έδωσε ο Θεός, που αξιοποίησε στο μέγιστο βαθμό, φτάνοντας στο σημείο να επιτελεί θαύματα από πολύ νεαρή ηλικία αλλά και αργότερα ως Καθηγουμένη της Ιεράς Μονής Χρυσοβαλάντου στην Κωνσταντινούπολη, φανερώνοντας έτσι την εν προσευχή, μετανοία και εξομολογήσει ζωή της.

Μνημείο

Ένα μνημείο της κοινότητας των Λιμνών αφιερωμένο στους πεσόντες υπέρ της πατρίδος του χωριού.

Κρήνη (βρύση) Λιμνών

Η κρήνη (βρύση) των Λιμνών κατασκευασμένη από το μορφωτικό σύλλογο λιμνών το 1992 όπως αναφέρεται στην πέτρινη πλάκα στα δεξιά της βρύσης.

Λίμνες

Οι Λίμνες (επίσημο: αι Λίμναι) είναι χωριό και έδρα ομώνυμης Κοινότητος του δήμου Αγίου Νικολάου στην Περιφερειακή Ενότητα Λασιθίου της Κρήτης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 324 κατοίκους. Έχει αναγνωριστεί ως παραδοσιακός οικισμός. Είναι κτισμένες σε υψόμετρο 200 μέτρα σε μια κοιλάδα γνωστή ως Σκάφη του Μιράμπελου, επί του δρόμου που συνδέει το Ηράκλειο με τον Άγιο Νικόλαο, 11 χιλιόμετρα από το δεύτερο. Στις Λίμνες λειτουργεί λαογραφικό μουσείο. Η παλαιότερη μνεία στον οικισμός γίνεται σε έγγραφο του 1248. Αναφέρεται ως Limnes το 1577 από τον Φραγκίσκο Μπαρότσι, στην απογραφή του Καστροφύλακα το 1583, όταν είχε 587 κατοίκους, και από τον Βασιλικά το 1630. Στην τουρκική απογραφή του 1671 αναφέρεται ως Limyes με 78 χαράτσα. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834 αναφέρεται από κοινού με άλλα χωριά της περιοχής, όπως ο Χουμεριάκος. Στην απογραφή του 1881 είχε 796 κατοίκους, ενώ τα μετόχια Λιμνών, όλα ανατολικά των Λιμνών είχαν 204 κατοίκους. Παλιό και όμορφο κεφαλοχώρι του Λασιθίου μπορεί να έχει σήμερα λιγότερους κατοίκους σε σχέση με το παρελθόν ωστόσο έχει καταφέρει να είναι ένα ζωντανό χωριό, που προσελκύει πολύ κόσμο στις ταβέρνες και τα καφενεία του, αναπαλαιώνει τα παλιά κτίσματα του γνωρίζοντας έτσι, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των απομακρυσμένων από το κέντρο οικισμών, ανάπτυξη. Στην άκρη του κάμπου του Mεραμπέλου και στη σκιά της αρχαίας Δρήρου, οι Λίμνες είναι ένας τόπος ιδιαίτερα παραγωγικός και πλούσιος. Ακόμα και μέσα στο χωριό, όπου κι αν στρέψεις το βλέμμα σου, βλέπεις αντλητικούς ανεμόμυλους, σε περβόλια και στις άκρες των σπιτιών, μάρτυρες της σημαντικότερης ίσως αγροτικής τεχνολογίας που είχε μετατρέψει δεκαετίες πριν το Λασίθι στο παλιότερο, γραφικότερο και σημαντικότερο αιολικό πάρκο. Οι μεταλλικοί ανεμόμυλοι παραμένουν σήμερα σε αχρησία, γυμνοί από πανιά και ακίνητοι στον άνεμο όμως η παρουσία τους και μόνο δίνει ταυτότητα στην περιοχή. Ένας τέτοιος ανεμόμυλος λειτουργούσε, με έναν έξυπνο και απλό κινητικό μηχανισμό, συνδυασμένο με αναρροφητική αντλία, που μετέτρεπε την ενέργεια του ανέμου σε μηχανική δίνοντας άφθονο νερό για πότισμα. Έξω από περβόλι με ανεμόμυλο υπάρχει χαραγμένη σε πέτρα, πινακίδα με την ημερομηνία κατασκευής του ανεμόμυλου, 1912, ένα χρόνο πριν ο εφευρέτης των λασιθιώτικων ανεμόμυλων ο Εμμανουήλ Παπαδάκης, γνωστός κυρίως ως Σπιρτοκούτης, χάσει τη ζωή του πολεμώντας στη μάχη της Χειμάρας ως εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους. Για την ιστορία να πούμε πως ο γεννημένος στο Ψυχρό Λασιθίου Σπιρτοκούτης, με τις τεχνικές γνώσεις που είχε αποκτήσει κατά το διάστημα που παρέμεινε στην Αθήνα αλλά και με την ευστροφία που τον διέκρινε, εφηύρε και κατασκεύασε περί το 1890, σε πολύ νεαρή ηλικία, τον πρώτο ξύλινο Λασιθιώτικο αντλητικό ανεμόμυλο, μετατρέποντας την κινητική ενέργεια του ανέμου σε μηχανική για την άντληση των υπογείων υδάτων του κάμπου και το πότισμα των αγρών. Η ποτιστική καλλιέργεια έκτοτε εξαπλώθηκε, παντού στο Λασίθι και μέσα σε λίγες δεκαετίες χιλιάδες ανεμόμυλοι γέμισαν τον τόπο κάνοντας τον άκρως παραγωγικό και στη συνέχεια τουριστικό. Φιλόξενο χωριό με καταδεκτικούς ανθρώπους οι Λίμνες έχουν μακρύ παρελθόν που μας πάει πίσω στο 1248 οπότε έχουμε την παλαιότερη γραπτή αναφορά σε αυτό, σε έγγραφο, ενώ μαρτυρίες για το χωριό βρίσκουμε και σε τοιχογραφίες του 14ου και 15ου αιώνα στον Άγιο Ιωάννη τον Ευαγγελιστή. Εξάλλου ως LIMNES το συναντάμε και σε όλες τις καταγραφές της Βενετσιάνικης Περιόδου, από το 1577 μέχρι το 1630. Για το όνομα του οικισμού έχουμε δύο εκδοχές. Η πρώτη βασισμένη σε κάποια παράδοση μας λέει πως υπήρχε , ενδεχομένως Δωρικός, οικισμός, στη θέση Λιμνί στην κορυφή του λόγου Μάχα, που βρίσκεται πάνω ακριβώς από τις σημερινές Λίμνες. Η δεύτερη συσχετίζει το όνομα του χωριού με τις μικρές λίμνες που δημιουργούνται τον χειμώνα στην επίπεδη περιοχή γύρω από αυτό. Κοντά στο χωριό βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Ευαγγελιστή, με τοιχογραφίες του 14ου και του 15ου αιώνα και η εκκλησία του Ταξιάρχου Μιχαήλ, του 1605, όπως αναφέρεται στην κτητορική επιγραφή του.

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου

Προχωρώντας από την πλατεία του χωριού συναντάμε τον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου.

Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας

Μέσα από τα στενά γραφικά δρομάκια των Λιμνών προχωρούμε προς το κέντρο του οικισμού όπου δεσπόζει η εκκλησία της Αγίας Τριάδας.

Ιερός ναός Αγίων Αναργύρων

Ο επόμενος ναός που θα συναντήσουμε κάνοντας την βόλτα μας στο γραφικό χωριό των Λιμνών είναι αυτός των Αγίων Αναργύρων.

Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής

Ακόμα μία εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Παρασκευή.

Ιερός Ναός Αγίας Μαρίνης

Στη βόρεια πλευρά των Λιμνών βρίσκεται ο καθεδρικός ναός του χωριού που τιμάται στην Αγία Μαρίνα, ο οποίος ήταν μοναστηριακός ναός όπως μας πληροφορεί μία εντοιχισμένη επιγραφή στην οποία αναφέρεται: «ΟΔΕ ΝΑΟΣ ΕΡΕΙΠΙΩΝ ΑΡΧΑΙΑΣ ΜΟΝΗΣ ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΘΕΙΣ 1831 ΑΝΩΚΟΔΟΜΗΘΗ ΕΓΚΑΙΝΙΑΣΘΕΙΣ 21 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1938»

Διασταύρωση

Λίγο πριν επιστρέψουμε στο Νικηθιανό συναντάμε αυτή την διασταύρωση όπου αν στρίψουμε δεξιά θα βρεθούμε στον ιερό ναό της Παναγίας καραπολίτισσας εμείς επιλέγουμε να συνεχίσουμε ευθεία.

Trail photos

Author

Trail stats

Rating

Trail photos

Itinerary description

Waypoints

Νικηθιανός

Μνημείο

Διασταύρωση

Ρέμα των Κρεμαστών η Δαφνών

Ιερός Ναός Παναγίας

Άγιος Γεώργιος Πλατανιά

Θέα

Ρέμα των Κρεμαστών ή Δαφνών

Μονοπάτι του ρέματος

Δέντρο

Καταρράκτης

Νερόμυλος

Νερόμυλος

Νερόμυλος

Ρέμα των Κρεμαστών η Δαφνών

Διασταύρωση

Γεφυράκι

Θέα

Θέα

Ταμπέλα

Μονή Κρεμαστών ή Κρεμαστής

Καθολικό αφιερωμένο στους Ταξιάρχες Μιχαήλ και Γαβριήλ

Ιερός Ναός των Μυροφόρων γυναικών

Διασταύρωση για Μονή Κουφής Πέτρας

Βρύσες

Ιερός Ναός Αφέντη Χριστού (Μεταμόρφωσης του Σωτήρος)

Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου

Ιερός Ναός Αγίας Κυριακής

Λουλουδόκηπος

Ιερός Ναός Μεταμόρφωσης του Σωτήρος

Χουμεριάκος

Ιερός Ναός Αγίων Κηρύκου και Ιουλίττας

Ιερός Ναός Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης

Ιερός Ναός Αγίου Γεωργίου

Μνημείο

Καθεδρικός ναός Αγίου Νικολάου

Ιερός Ναός Όσιας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου

Μνημείο

Κρήνη (βρύση) Λιμνών

Λίμνες

Ιερός Ναός Αγίου Δημητρίου

Ιερός Ναός Αγίας Τριάδας

Ιερός ναός Αγίων Αναργύρων

Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής

Ιερός Ναός Αγίας Μαρίνης

Διασταύρωση

Comments (1)