Μαργαρίτες Αρχαία Ελεύθερνα

Εύκολη και όμορφη διαδρομή αξίζει όλες τις εποχές ...
«Αρχαία Ελεύθερνα

Σύμφωνα με τον λεξικογράφο Στέφανο Βυζάντιο, το αρχικό όνομά της ήταν Σάτρα (πιθανότατα προέρχεται από τους αρχαϊκούς τύπους Σάταρα ή Σάτυρα, αλλά συναντάται και σε παραλλαγές: Σάωρος και Άωρος) και στη συνέχεια μετονομάστηκε σε Απολλωνία, από τον πολιούχο θεό της πόλης Απόλλωνα, που έφερε και το προσωνύμιο Απόλλων Ελευθήρος και επικράτησε εν τέλει η ονομασία Ελεύθερνα (κατά μια άλλη εκδοχή το Ελεύθερνα προερχόταν από το προσωνύμιο της θεάς Δήμητρας Ελευθούς).Επίσης αναφερόταν και ως Ελευθέρα ή Ελευθεραί και Ελεύθερνα. Οι κάτοικοι αναφέρονταν ως: «Ελευθερνεύς» (ενικός) και «Ἐλευθερναῖοι» (πληθυντικός).
Ιστορία, Αρχαιολογικός χώρος

Η Αρχαία Ελεύθερνα ήταν κατά την αρχαιότητα πόλη της Κρήτης. Βρισκόταν στο σημερινό Νομό Ρεθύμνου, 30 χιλιόμετρα ΝΑ της πόλης του Ρεθύμνου, κάπου 12 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μονής Αρκαδίου. Ο αρχαιολογικός χώρος καταλαμβάνει μια οδοντωτή κορυφογραμμή του Ψηλορείτη, σε ύψος 380 μέτρων. Σήμερα αποτελεί το σημαντικότερο του νομού. Πρόκειται για μια ευρύτερη περιοχή κατοίκησης, οι κύριοι πυρήνες της οποίας, λαμβάνοντας υπόψη τις περιόδους ακμής και παρακμής της, βρίσκονται σε δύο υψώματα: το λόγο του Πρινέ (Αρχαία Ελεύθερνα) και το πλάτωμα στου σημερινού χωριού Ελεύθερνα. Οι γνώσεις μας για την περιοχή, την ονομασία και την ιστορία της προέρχονται κυρίως: 1. από τις γραπτές πηγές: από ιστορικούς, γεωγράφους, λεξικογράφους από την Αρχαιότητα έως τον Μεσαίωνα, καθώς και από χαρτογράφους, περιηγητές και αρχαιοδίφες από τον Μεσαίωνα έως τα τέλη του 19ου αι. και 2. από τα υλικά κατάλοιπα των πολιτισμών που έχουν βρεθεί τυχαία ή από συστηματικότερες έρευνες από τα τέλη του 19ου αι. έως πρόσφατα και έχουν δημοσιευθεί κατά καιρούς σε διάφορα επιστημονικά περιοδικά. Από το 1985 και εξής συστηματικές ανασκαφικές έρευνες στην ευρύτερη περιοχή έχει αναλάβει το Πανεπιστήμιο Κρήτης, Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, σε τρεις διαφορετικούς τομείςσύμφωνα με τη γεωμορφολογία του χώρου, την παρουσία δηλαδή του φυσικού υψώματος βορειοανατολικής κατεύθυνσης με πλαγιές που καταλήγουν στην κοίτη δύο χειμάρρων, της Κυριακής στα ανατολικά και της Χαλοπότας στα δυτικά. Τη διεύθυνση των ανασκαφών στον ανατολικό τομέα Ι ανέλαβε ο καθηγητής Πέτρος Θέμελης, στον κεντρικό τομέα ΙΙ ο καθηγητής Αθανάσιος Καλπαξής και στο δυτικό τομέα ΙΙΙ ο καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης. Σημαντική η βοήθεια και συνεισφορά των αρμοδίων και των κατοίκων της Αρχαίας Ελεύθερνας (πρώην Πρινέ) και της Ελεύθερνας.
Την πόλη ίδρυσαν οι Δωριείς τον 9ο αιώνα π.Χ. στη διασταύρωση των δρόμων που ένωναν τις πόλεις Κυδωνία, Κνωσσό και το ιερό στο όρος Ίδη. Στη θέση Ορθή Πέτρα έχει έρθει στο φως νεκρόπολη των γεωμετρικών και αρχαϊκών χρόνων. Το 2010 ανακοινώθηκε η ανακάλυψη στην περιοχή διπλού τάφου ηλικίας 2.700 ετών, που έκρυβε περισσότερα από 3.000 φύλλα χρυσού και την πρώτη απεικόνιση της µέλισσας ως θεάς.
Η Αρχαία Ελεύθερνα, κατά τη διάρκεια του Πρώτου Κρητικού Πολέμου (205 π.Χ. έως 200 π.Χ.), τάχθηκε με στο πλευρό του βασιλιά της Μακεδονίας, Φιλίππου Ε', ενάντια στη Ρόδο και την Κνωσσό.
Μετά την κατάληψη του νησιού από τους Ρωμαίους, πολιορκήθηκε και δεν έπεσε στα χέρια του Κόιντου Καικήλιου Μέτελλου παρά μέσω προδοσίας. Η πόλη εξακολούθησε να αναπτύσσεται, ενώ ανοικοδομήθηκαν λουτρά, βίλλες και δημόσια κτίρια. Την ευμάρεια της πόλης απείλησε ένας σεισμός 365. Τελικά, οι επιδρομές των Αράβων τον 8ο αιώνα και ένας νέος σεισμός το 796 οδήγησαν την πόλη σε παρακμή.
Από την Ελεύθερνα-Απολλωνία καταγόταν ο Διογένης ο Απολλωνιάτης, ο επικαλούμενος Φυσικός. Φιλόσοφος του έζησε τον 5ο αιώνα π.Χ, μαθητής του Αναξιμένη. Από την Ελεύθερνα ήταν και ο Αμήτωρ, ο πρώτος κιθαριστής ερωτικών ωδών, που οι ομότεχνοί του ονομάζονταν αμητορίδαι, ο πανάρχαιος ποιητής Λίννος και ο γλύπτης Τιμόχαρις.

Χωριό μαργαρίτες

Χαρακτηρίζεται το χωριό των πιθαράδων, αφού η αγγειοπλαστική παράδοση και δημιουργία των κατοίκων του είναι εμφανής σε κάθε γωνιά του. Στις Μαργαρίτες- που αρχικά λέγονταν Μαγαρίτες- ο επισκέπτης περπατά σε δρομάκια με μεγάλες πήλινες γλάστρες- τις περίφημες μαργαριτσανές στάμνες- έξω από κάθε σπίτι, κεραμικά κρεμασμένα στους τοίχους, πιθάρια που κοσμούν τους ανθοστολισμένους κήπους. Κι απολαμβάνει μια γωνιά της Κρήτης που είναι μαγνήτης τόσο για το υπέροχο τοπίο όσο και για τις δημιουργίες των ανθρώπων της.
Οι Μαργαρίτες «ανθίζουν» στους βόρειους πρόποδες του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 300 μέτρων και σε απόσταση 27 χιλιομέτρων από το Ρέθυμνο. Ο πολιτιστικός πλούτος, το ευχάριστο κλίμα, η εύφορη και πλούσια γη συνθέτουν τι ψηφιδωτό της μακραίωνης ιστορίας τους, καθώς ο οικισμός άκμαζε ήδη από το τέλος του Βυζαντίου και την αρχή της Ενετοκρατίας. Στο χωριό αυτό γεννήθηκε ο ηγούμενος της Μονής Αρκαδίου Γαβριήλ Μαρινάκης, ο πρωταγωνιστής της ανατίναξης του μοναστηριού που έγινε το 1866 στο όνομα της ελευθερίας.



Η τέχνη του πηλού, που σήμερα είναι το σήμα κατατεθέν του χωριού, συνδέεται με τον πλούτο κοιτασμάτων αργιλοχώματος στην περιοχή και είναι άρρηκτα δεμένη με την ιστορία του, αναδεικνύοντας τις Μαργαρίτες μεταξύ των μεγαλύτερων κέντρων κεραμικής στην Ελλάδα. Τουλάχιστον δεκαέξι εργαστήρια- εκθέσεις κεραμικής, τα φημισμένα «τσικαλαριά»- επειδή κάποτε έφτιαχναν τσικάλια, δηλαδή πήλινες κατσαρόλες- ασχολούνται με μοντέρνες αλλά και παραδοσιακές κατασκευές.
Μην παραλείψετε μια επίσκεψη σε ένα από αυτά. Μπροστά στα μάτια σας το παρελθόν του χωριού ενώνεται με το σήμερα στα επιδέξια χέρια των τεχνιτών που δουλεύουν τα έργα τους στον παραδοσιακό ή τον ηλεκτρικό τροχό και τα ψήνουν είτε σε ξύλα είτε σε καμίνι. Οι παραδοσιακοί τεχνίτες δουλεύουν με τον τρόπο των προγόνων τους, διατηρώντας ζωντανή κι επιδεικνύοντας την παράδοση του χωριού, αν και προφανώς η παραγωγή δεν μπορεί να είναι ίδια σε όγκο με αυτή των σύγχρονων μέσων. Στο Μουσείο Κεραμικής, στην πλατεία του χωριού, μπορείτε να θαυμάσετε τη μεγάλη συλλογή κεραμικών δημιουργιών που αναδεικνύει την τέχνη των ντόπιων.
Η αρχιτεκτονική του χωριού έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον καθώς παραπέμπει στην Ενετοκρατία κι έτσι αφθονούν τα ενετικά και βυζαντινά κτίσματα και τα σπίτια με τις σκαλιστές πόρτες. Κάντε μια στάση στην αναπαλαιωμένη Ιερά Μονή Σωτήρος Χριστού και Αγίου Γεδεών που στέκει αγέρωχη από τον 16ο αιώνα. Ενδιαφέρον έχουν κι άλλες εκκλησίες στις Μαργαρίτες, όπως ο Άγιος Ιωαννής Θεολόγος με το πέτρινο τέμπλο, η παλαιότερη εκκλησία όλων. Στον αυλόγυρό του είναι θαμμένοι νεκροί του Αρκαδίου.
Έξω από τις Μαργαρίτες βρίσκεται  ένα από τα πιο σημαντικά μνημεία ολόκληρου του νομού Ρεθύμνου, ο υστερομινωικός θολωτός τάφος που χρονολογείται απ’ το 1350 π.Χ. και στον οποίο ανακαλύφθηκαν τα οστά τεσσάρων ενηλίκων και δύο παιδιών.
Όπως στα περισσότερα μέρη της Κρήτης, έτσι κι εδώ το τοπίο αποτελεί από μόνο του ξεχωριστό «αξιοθέατο» με εκπληκτικά δάση με κυπαρίσσια να το περιβάλλουν. Ακολουθήστε το μονοπάτι που οδηγεί στο φαράγγι, μέσα από πανέμορφες διαδρομές, ή απολαύστε τη θέα του φαραγγιού από το πάρκο στα νότια του χωριού. Το σπήλαιο στη δυτική πλευρά του συνδέεται με τις παραδόσεις των Κρητών για τον Διγενή Ακρίτα. Αν έχει φτάσει το σούρουπο, αφεθείτε στην πανδαισία των χρωμάτων του και το επιβλητικό από κάθε γωνιά κρητικό τοπίο»