LA DEMANDA-URBIONGO BASO ETA NATUR GUNEAK. Revengako baso eta nekropoliak

La Demanda-Urbiongo pinudien mendiok zogarriak dirana gauza argia da, naturaren aldetik eta antxinako historiaren lekuko bakanak diran aldetik. Revengako ibilbide hau aukera bikaina da naturan murgildurik aspaldian galdutako aldi eta herriai bisita egiteko. Eta gainera, oso erraza da, nekerik eskatzen ez dauena, eta gitxiren trukean sari handiak emongo deuskuzana.

Harestiak eta gaztelako pinudi ederrak lagunduko deuskue ibilbide osoan, baita amaieran ibai-ertzeko landareriak be, erreka baten albotik ibiliko garalako. Hori gitxi ez, eta nekropoli harrigarri batzuk idoroko doguz bidean.

Hona hemen ikusgarriok:


REVENGAKO NEKROPOLIA ETA HERRITXUA

Nekropolia eta desagerturiko herritxua birpopulatze-aldikoak dira (IX-XIII). Zelangura be, gitxienez 138 labar-hilobi daukaz, eta eleizaren inguruan batutakoak nekropoliaren jatorrizko nukleoari jagokoz, IX. mendearen eta XI. mendearen lehen erdialdearen artekoak.

Revengako herrixkari buruzko hasierako aipamenak zeharkako erreferentziak dira, eta oro har XI. mendearen bigarren erdian hasi ziran. Gainera, 1086ko diploma baten San Millan de la Cogollari Revengako monasterioa emon eutsen, baina, antza danez, seguruenik La Cercako eremitorio erdi-labarrari jagoko. Lekukotasun arkeologikoak eta dokumentu-erreferentziaren batek bermatzen dabe Revengako herrixkak XIII. mendearen hasierara arte iraun ebala.

Baleiteke XIII. mendean basauri hau jentez hustea, baina horrek ez dau esan gura eraikin guztiak berehala desagertu ziranik. Eleizak beharbada Erdi Aroaren amaiera arte iraungo eban.

Erdi Aroko grabatu moltso interesgarri bat dago plataformako zenbait sektoretan. Errepertorioak dozena bat mota ikonografiko eskaintzen dauz: oinatzak, eskuak eta digitazinoak; zaldizkoa eta ferrak, irudi antropomorfoak; alkerkea (alquerque) eta beste geometriko batzuk; kurutze-formakoak, kazoletak eta errekastoak. Animalien oinotzetan, hartzenak dirudien hiru dagoz. Behe Erdi Aroko testu batek lurralde hau deskribatzen dau hartza ehizatzeko eremu egoki bezala.

Nekropoli honetan dokumentatutako hilobi guztiak (138) hatxetan zulatuta dagoz. Hilobiak, normalean, burua mendebalderantz dagoz orientaturik, eta gorpuak ahoz gora kokatuta, ze hildakoak berpiztearen zain egoazan: tradizino kristauaren arabera, azken egunean tronpetak sortaldetik deituko deutse auzitegi jainkotiarrera, eta ahoz gora datzan lez, berpiztua sortaldera begira jaikiko da.

Ehorzketa ohikoenak hilobi antropomorfoak dira (% 62), burualde biribilduak edo ferra-arkuak daukiezanak. Bainuontzi eliptiko itxurakoak % 27 dira, hilobi biformeak % 8 eta trapezoidalak % ).

Forma antropomorfoak nagusiak dira helduen hilobien artean, baina joera hori gitxitzen da azpi-helduen (nerabeen) kasuan. Ostera, bainuontzi eliptikoak nagusiak dira umeetan. Halanda be, banaketok zorrotz betetzen adin-talde jakinen arabera.

Helduen hilobiak ez dira % 41. Hilobien % 35 bost urte bete baino gitxiagoko umeenak dira; azpi-helduen taldea % 24koa da. Nekropoli honetan lurperatutakoen erdia baino pixka bat gehiago heldutasunera heldu baino lehenago hil zanez, argi dago heriotza-tasa handiak egoazana, eta baleiteke hazkunde begetatiboa oso motela izatea.

Eleizatik hurrean dagozan aldeetan hilobi ugari dagoz, eta, halan, garai baten erlikiakazko hurbiltasun fisikok eukan garrantzia igarten da. Presbiterioaren ondoko espazioan umeen hilobiak kontzentrazino handiz ipinteko joera ez da argi eta garbi antzematen, bai ostera Villagutmerreko (Cuyacabras) nekropolian, , eta ez da arraroa familiak sistematikoki hilobia leku bitxietan egitea eleizatik hurrean egon daitezan.

Hilobirik zaharrenak eleizatik hurrean dagoz, eta barriagoak urrunago. Hazkundea zirkulu zentrokideetan jazo da.


CUYACABRAS-KO NEKROPOLIA

Arlanzaren goi-arroako mota honetako nekropolirik handiena da. Antxinako dokumentu baten nekropoliaren herria aitatzen da: Villagutmer.

Hiru hilobi mota dagoz: bainuontzi itxurakoak (%54), antropomorfikoak (%37) eta alboko nitxoak (%7). Jatorrian, lauza batez estalita egoazan. Umeen hilobiak gehienbat bainuontzi eliptiko itxurakoak dira. Hilobi antropomorfoen artean, burualde biribildua eta ferra arkudunak dira nagusi; bainuontzi motakoetan forma eliptikoa dabenak dira nagusi. Zista formako lauzez egindako hilobiak eta alboko nitxo mota berezi bat be badagoz. Hatan be, hilerriak beste hilobi asko, geroagokoak, eukiko zituan, baina desagertu dira.

Garai bereko beste hilerri batzuetan bezala (ez argiro Revengan), joerea dago umeen hilobiak eleizatik hurrean ipinteko, eta ez da arraroa familiak sistematikoki hilobia leku bitxietan egitea eleizatik hurrean egon daitezan.

Eleizaren marka laukizuzena igarten da, zortzi mailako eskailera baten gainean.


TESTUINGURU ARKEOLOGIKOA

Zelanbaiteko adostasuna dago labar-hilobiak antzinako mundu berantiarretik datozela, nahi-ta VIII. mendetik X. mendera bitartean helduko ziran goren mailara. Bestalde, ez dago erispide zehatzik hilobi honeen amaierako data finkatzeko, datazino konbentzionala XI. mendean kokatzen dogun arren. Ostera, ebidentzia arkeologikoak gero eta adibide gehiagoz erakusten dabe labar-hilobiak XII. mendean ondo sartu arte erabili izan dirala.

Forma antropomorfodun hilobiak bisigodoen garaiko moltsoetan dokumentatzen dira. Ados egon gaitekez oro har VI. eta VII. mendeen ingurukoak be izan leitekezala.

Nekropoliok, Goi Erdi Aroko populazino egonkorreko herritxuetan egongo ziran, eta uritxuok baserritarren sare bat osatuko ebela, batzuk txikiagoak eta beste batzuk nuklearrak. Arlanzaren Goi Arroko asentamentu edo uri gehienak gurtza eraikin bat eta hilobi eremu bat daukiez, eta emoten dau barruko koherentzia eta egonkortasuna emoten deutsela asentamentuari. Ardatz nagusi baten gainean gehitutako nukleoak dira, baina lotu bako egoitza-unitatez osatuak. Halan, populazino kontzentratua, baina ez trinkoa, ez behintzat XII. mendetik aurrera landa-populazinoa agertuko den modu arruntean.

Cuyacabrasen eta Revengan argi ikusten da nukleo agregatuen egitura horren ardatza komunitatearen kultu-zentroa eta dagokion hileta-espazioa dirala.

Uste dabe aztarnategi horreetako ehorzketa-kontzentrazino handienaren esparru kronologikoa VIII. eta X. mendeen artean egon litekela, baina ezin dabe modu sendoan esan, ikerketa arkeologiko nahikorik ez dago eta. Ganera, indusketak aurkikuntza material gitxi eta giza azterren batik be emon ez dabenez, oso gatxa da kronologia zehaztea. Holan balitz, nekropolien sorrera eta garapena bat letorke Gaztelako konterriaren sorrera eta garapenagaz, harik eta XI.mendearen erdi aldean erresuma bihurtzen dan arte.

Lurralde hau Gaztelako konderrian integratuko zan, pixkanaka, X. mendean zehar. XI. mendean, Duero kristau eta musulmanen arteko munarri aldakorra izan zan —gaztelu ugarik erakusten daben lez—, harik eta XII.ean muna sendotu zan arte. Baserritar komunitateok, antza, jauntxoen presio arina jasan eben, mendebalderagokoakaz alderatuta, Salas de los Infantes aldean.

Zelangura be, lurraldeko Goi Erdi Aroko jentez husturiko uri batzuk gitxienez XIII. mendearen hasierara arte iraungo eben arren, nekropolietan, harrobitzako erabili ziranez, elementu zaharrenak bakarrik irauten dabe, labar-hilobiak hatan be, eta urriak dira zista formako hilobiak, barriagoak, edo bestelakoak. Horregaitik, gaur egun dakuskuna ez da zati bat baino, zaharrena.

Zergaitik hainbeste herrixka eta nekropoli, hainbeste jente eta aztarnategi inguru honetan? Beharbada Errioxako haranakaz daukien eta beti izan daben loturagatik izatea, Neila eta mendiko beste igarobide batzuen bidez. Dokumentu zaharrak frogatzen dabe aspaldikoa dala. Autore batzuk dinoe ibilbide tradizinozkoa dala garai protohistorikoetatik. Abeltzaintza-ibilbide laburrak eta ertainak barriro zabaldu ziranean bultzada jaso eban mendion kolonizazinoak. Lotura horrek argitu leike pinudiotan ikusten dan kontzentrazinoa.

Goi Erdi Aroko herrixka asko benetan luzatu dira denboran zehar, Duruelo eta Regumiel esate baterako, herriotan dagozan nekropoliak frogagarri. Beste herrixka batzuk, Revenga kasu, despopulatu egin ziran, eta batzuk ahanzturik geratu, baita antzinako izena galdu arte, Cuyacabras adibidez.

Duruelo de la Sierran eleizak antzinako nekropoliaren zati handi bat azpiratu dau, baina ederto erakusten dau zelan antzinako gurtza-lekuak bere tokian bertan iraun dauen.


ERREFERENTZIAK:

PADILLA LAPUENTE, JOSÉ IGNACIO; ÁLVARO RUEDA, KAREN
Los asentamientos altomedievales del Alto Arlanza (Burgos). El despoblado medieval de Revenga
Departament d’Història Medieval. Facultat de Geografia i Història. Universitat de Barcelona
C/ Montalegre, 6-8. E-08001 Barcelona
kalvaro@ub.edu

PADILLA LAPUENTE José I., ÁLVARO RUEDA, KAREN
“Necrópolis rupestres y el poblamiento altomedieval en el Alto Arlanza (Burgos)”
PYRENAE, núm. 44, vol. 1 (2013) ISSN: 0079-8215 (p. 11-41)
Revista de prehistòria i antiguitat de la mediterrània occidental.
Universidad de Barcelona

WIKIPEDIA