Γιούχτας - Ιερό Κορυφής - Μονή Αφέντη Χριστού - Σπήλαιο Χωστό Νερό (κυκλική)

Ο Γιούχτας βρίσκεται δυτικά των Αρχανών, περίπου 10χλμ νότια της πόλης του Ηρακλείου. Είναι ένα μικρό μοναχικό βουνό με μέγιστο ύψος τα 811μ, το οποίο όμως κατέχει ιδιαίτερη θέση στην καρδιά των Κρητικών. Βρίσκεται σε ένα μοναδικό τοπίο τριγυρισμένο με αμπελώνες και ελαιώνες, βόρεια από τις κοιλάδες του κεντρικού Νομού Ηρακλείου, δυτικά από τις Αρχάνες και και ανατολικά από την κοιλάδα του Γιόφυρου Ποταμού. Κατά την αρχαιότητα ήταν ιερό βουνό, κυρίως επειδή η όψη του από τα βορειοδυτικά θυμίζει έντονα ανθρώπινο πρόσωπο που κοιτάει στον ουρανό. Ακόμη και σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς για την ανθρωπόμορφη όψη του. Κατά το μύθο, εδώ βρισκόταν ο τάφος του Δία και μάλιστα το όνομα Γιούχτας αποτελεί παραφθορά του Λατινικού Jupiter, δηλαδή Δίας.

Ο Ιυττός (Κνωσσία Δίκτη) το όνομα του Γιούχτα στα μινωικά χρόνια. Είναι το βουνό που τροφοδοτούσε με νερό την περιοχή. Από εδώ υδρεύονταν το μινωικό συγκρότημα της Κνωσού. Το νερό έτρεχε γάργαρο μέσα σε πήλινες υδρορροές, για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των Μινωιτών. Οι Μινωίτες είχαν το Γιούχτα σε ιδιαίτερη θέση, καθώς ήταν το πρώτο βουνό που έβλεπαν όταν πλησίαζαν με τα καράβια τους τις ακτές της Κρήτης. Εδώ έκτισαν δύο μινωικά ιερά,, το ένα στο ψηλότερο σημείο του βουνού (Ψηλή Κορυφή) και το δεύτερο στη θέση Ανεμόσπηλια. Στο δεύτερο μάλιστα βρέθηκε ένας ανθρώπινος σκελετός, ξαπλωμένος σε βωμό με ένα μαχαίρι μπηγμένο στο κορμί του, καταπλακωμένος από την οροφή του κτιρίου. Αυτή θεωρείται και η πρώτη ένδειξη ανθρωποθυσίας κατά τη Μινωική εποχή, που μάλιστα σώθηκε στον χρόνο μάλλον επειδή το κτίριο κατέρρευσε, πιθανόν λόγω σεισμού, την ώρα της θυσίας. Επίσης υπάρχουν δύο ιερά σπήλαια, στα οποίο ανακαλύφτηκαν σημαντικά λατρευτικά αντικείμενα, το Χωστό Νερό και ο Σπήλιος του Στραβομύτη.
Σήμερα κοντά στο μινωικό ιερό κορυφής λατρεύεται ο Αφέντης Χριστός στην κορυφή του Γιούχτα, σα συνέχεια της λατρείας του Δία που κι εκείνος διαδέχτηκε τη λατρεία της θεάς φύσης. Είναι τετράκλιτος ναός από τους ελάχιστους που υπάρχουν. Το βορειότερο μέρος είναι αφιερωμένο στους Αγίους Αναργύρους, το επόμενο στους Αγίους Αποστόλους, το τρίτο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και το νότιο, κτισμένο το 1443 (ενετοκρατία), είναι αφιερωμένο στην Αγία Ζώνη.
Στην Ενετοκρατία αναπτύχθηκε εδώ πάνω ο μοναχισμός, αυτό δηλώνεται και από ένα παλιό ερειπωμένο μοναστήρι που λέγεται «Των Καλογράδων τα Κελιά», στην δυτική απόκρημνη πλαγιά του Γιούχτα. Από το 1970 προστατεύεται ως αρχαιολογικός χώρος και από το 1980 έχει ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο NATURA 2000.
Το ανέβασμα και η διάσχιση του βουνού είναι αρκετά εύκολη υπόθεση επειδή υπάρχει ένα πολύ όμορφα σηματοδοτημένο και ευκρινές μονοπάτι που διασχίζει το βουνό από τη μία πλευρά στην άλλη. Η έλλειψη άλλων κοντινών βουνών τριγύρω χαρίζει στο Γιούχτα μοναδική και ανεμπόδιστη θέα προς όλες τις κατευθύνσεις παρά το σχετικά μικρό ύψος του.