Essen (Wildert), Rododendronwandeling

Vertrek- en eindpunt

We beginnen deze wandeling aan het kruispunt van Huybergsebaan en Velodreef te Essen, wijk Wildert. Wie met de fiets komt kan deze slotvast achterlaten in de buurt van het "Welkom"-bord aan de rand van het Grenspark Kalmthoutse Heide. GPS-coördinaten: 51.4264, 004.4381. Wie met de auto komt vindt een kleine parkeerplaats op de hoek van de Velodreef en de Buntweg, zo'n 100 meter van het vertrekpunt verwijderd. GPS-coördinaten: 51.4271, 004.4385 Er is geen horeca onderweg.

Landgoed Wildven

Totaal onzichtbaar voor de buitenwereld ligt diep verscholen in de bossen een oase van rust en tegelijk een pareltje van cultuur: landgoed Wildven. In 1963 werd een landgoed gebouwd op het domein "Wildven". Niet zozeer het landhuis, maar wel de omliggende tuinen zijn belangrijk. Ze behoren tot de allereerste opdrachten van tuinarchitect Jacques Wirtz (1924), die nadien wereldfaam zou krijgen met tuinontwerpen tot in Japan. Tuinarchitect Wirtz heeft in zijn ontwerp ook handig gebruik gemaakt van de aanwezigheid van het Voetbergven, dat in de eeuwen van de moerontginning gebruikt werd voor de aanvoer van water in de Vertakkingsvaart die we verder op onze wandeling zullen zien.

De Nol

Het stukje oude turfvaart dat hier tussen de bomen verdwijnt komt uit het veengebied "de Nol". Al in de 14de eeuw werd hier turf gewonnen uit het veen en via kanaaltjes vervoerd naar de havens van Bergen op Zoom en Roosendaal. In een latere fase werd in tegenovergestelde richting een hele nieuwe turfvaart gegraven, die we hierna aan tijdlang zullen volgen. Ze leidde opnieuw naar Roosendaal, maar dit keer via Horendonk. De turfwinning duurde tot het begin van de 18de eeuw. Nadien bleef er een moerassige laagte achter waarin de sporen van de turfwinning nog duidelijk zichtbaar zijn. Op dit ogenblik is het een unieke plek in België waarin de giftige adder samen voorkomt met de niet-giftige gladde slang.

Vertakkingsvaart

Vanaf 1710 vertrokken de turfvletten vanuit het veengebied "de Nol" over deze Vertakkingsvaart via Horendonk naar de haven van Roosendaal. Er stonden toen geen bomen op de vaartkanten, want daarop liepen de mannen die de platbodems voortsleepten. Toen de turfwinning halfweg de 18de eeuw volledig stilviel, werd het zand van de vaartkanten voor een deel in de vaarten geduwd, zodat deze versmalden tot hun huidige breedte. Op deze plaats vormt de vaart de scheidingslijn tussen de gemeenten Essen (links, aan de overkant van de gracht) en Kalmthout.

Wegsplitsing

We verlaten hier de lange Eikendreef en gaan rechtsaf het bos in in de richting van de gemarkeerde wandeling "eik". Even verder verlaten we die route al om linksaf een bosweg in te draaien tot aan de prikkeldraadafsluiting. Daar gaan we rechtsaf.

Domein Carlier

Het domein waar we doorheen wandelen staat in de omgeving bekend als "domein Carlier". In het begin van de 20ste eeuw werd het door Jean-Baptiste Fernand Carlier gekocht van de familie de Mérode. Hij kwam hier wonen met zijn vrouw en twee zonen. De zonen richtten twee banken op en de oliemaatschappij Petrofina. In de Tweede Wereldoorlog werkten ze nauw samen met de Duitsers, wat hen achteraf niet in dank werd afgenomen. Eén van de zonen vluchtte meteen naar Brazilië, de andere zou hier op het domein gestorven zijn. Maar over dit laatste zijn in de loop van de jaren nogal wat vragen gerezen. In 2007 overleed de laatste - ongehuwde - telg uit de familie: Marie-Antoinette Carlier. De hele erfenis ging voor de helft naar enkele privépersonen en de andere helft was voor de Koning Boudewijnstichting. Die verkocht het deel waar we al de hele tijd doorwandelen aan Natuurpunt. De prikkeldraad die we de hele tijd aan onze linkerkant houden vormt de grens tussen het privédomein en het gedeelte van Natuurpunt.

Beheerswerken

De Boterbergen

De zandheuvels die we hier nog zien zijn de restanten van de "Boterbergen", een reeks duinen waarvan het zand een opvallend gele kleur had. Tussen 1860 en 1865 werd ook hier zand weggehaald en naar Antwerpen vervoerd, waar het moest dienen voor de aanleg van de spoorwegberm tussen Antwerpen Centraal en Antwerpen Dam en voor het dempen van de Spaanse vesten. De aanplant van dennen zorgde er daarna voor dat het opvallend gele zand aan het oog onttrokken werd.

Grenzpunkt

Een markeringspunt duidt nog de plaats aan waar in de Eerste Wereldoorlog de elektrische draadversperring - de zogenaamde "doodendraad" - het natuurgebied doorkruiste.

Kasteel Boterberg

We staan bij het tuinpoortje van het privédomein Boterberg en vangen heel in de verte nog een glimp op van het kasteel. Het oorspronkelijke kasteel dateert uit 1874, maar er vonden belangrijke verbouwingswerken plaats in 1922 en 1940. De naam verwijst naar het duinencomplex "Boterbergen" in de onmiddellijke omgeving. Het kasteel heeft verschillende eigenaars gekend, met als belangrijkste wellicht de familie Carlier, die het bezat van 1920 tot 2007. Tot het kasteel Boterberg behoren ook een hovenierswoning, een L-vormig stallencomplex en een parkbos. Het domein is niet publiek toegankelijk.

Wegsplitsing

We nemen hier de weg links, die ons langs het Stappersven leidt.

Stappersven

Het Stappersven is het grootste ven van het Grenspark Kalmthoutse Heide. Het was oorspronkelijk een veengebied dat in de 15de en 16de eeuw "ontmoerd" werd. Het is in de recentste geschiedenis ook een jachtgebied geweest voor de eenden- en ganzenjacht, maar nu is het uiteraard beschermd natuurgebied. Watervogels schieten kan niet meer, maar er naar kijken uiteraard wel. Daartoe bouwt Natuurpunt een kijkplatform aan de rand van het water.

Beheerswerken

Sluiske

Een kleine sluis regelt nog steeds de waterstand in het Stappersven. In de 18de eeuw werd water van het Stappersven gebruikt om het waterpeil van de bovenloop van de vertakkingsvaart te verhogen, zodat er kon gevaren worden tussen het turfgebied "de Nol" en Roosendaal. Die watertoevoer was van groot belang, vermits er tussen dit punt en de haven van Roosendaal een hoogteverschil is van maar liefst 10m. Zonder de aanvoer van water en het gebruik van damplanken om het water onderweg in "vakken" op te houden, zou er nooit kunnen gevaren worden.

Rododendron

De Pontische Rododendron is een verwilderde soort die in de Benelux veelvuldig voorkomt. 2000 jaar geleden was de Rododendron al bekend in China. Rond 1680 brachten Nederlandse scheepslui de plant mee naar Nederland. In de jaren daarop werden andere variëteiten vanuit andere streken ingevoerd. In de 19de en 20ste eeuw ging de bourgeoisie er prat op om de tuinen van hun kastelen en landhuizen op te smukken met exotische planten. Rododendron was er daar één van. De planten gingen echter woekeren en zich in de bossen verspreiden. De dichte takkenkrans en de leerachtige bladeren bedekken de bodem, zodat er geen licht meer tot op de grond komt en de verjonging van het bodembestand wordt dan onmogelijk. Daarom wordt de rododendron nu massaal gekapt.