Activity

Gondomar y Mañufe. De A Paradela a Antime y Moreira.

Download

Trail photos

Photo ofGondomar y Mañufe. De A Paradela a Antime y Moreira. Photo ofGondomar y Mañufe. De A Paradela a Antime y Moreira. Photo ofGondomar y Mañufe. De A Paradela a Antime y Moreira.

Author

Trail stats

Distance
3.69 mi
Elevation gain
430 ft
Technical difficulty
Easy
Elevation loss
430 ft
Max elevation
403 ft
TrailRank 
32 3
Min elevation
33 ft
Trail type
Loop
Time
one hour 51 minutes
Coordinates
82
Uploaded
October 11, 2018
Recorded
January 2018
  • Rating

  •   3 1 review
Be the first to clap
1 comment
Share

near Gondomar, Galicia (España)

Viewed 666 times, downloaded 25 times

Trail photos

Photo ofGondomar y Mañufe. De A Paradela a Antime y Moreira. Photo ofGondomar y Mañufe. De A Paradela a Antime y Moreira. Photo ofGondomar y Mañufe. De A Paradela a Antime y Moreira.

Itinerary description

Recorre algunos de los lugares históricamente más importantes de la villa y parcialmente en la parroquia de Mañufe.
A lo largo del recorrido nos encontraremos repetidamente con manifestaciones de la arquitectura tradicional y de la etnografía que nos pondrán de relieve el valor que el campesinado siempre dio al agua.

Waypoints

PictographWaypoint Altitude 251 ft
Photo ofPraza da Paradela.

Praza da Paradela.

Su emplazamiento se corresponde con el encuentro de cuatro caminos, alguno de ellos quizás procedente de la Edad Media, que atravesaban el río Miñor y su principal afluente a través de tres puentes de granito de los cuales se conservan dos. Al recinto puede asignársele como origen las primeras décadas del XVII, cuando el condado, además de puerta y muralla, tenía seis casas en las inmediaciones de ese lugar. En el último cuarto del XIX cruza por ese punto la actual carretera a Guillarei transformando su morfología. Antes, en 1840, se había inaugurado la primera consistorial constitucional tras unos años de provisionalidad. También en el XIX se traslada para aquí la feria que se venía celebrando en A Estrada, la cual tiempo después, en 1883, pasará al recinto de Secas, hoy convertido en parque público. Sin embargo en ella seguirá celebrándose el mercado de fruta y pescado hasta que en 1939 se construye la primera plaza de abastos cubierta. Actualmente, punto de encuentro de vecinos tras la reforma y peatonalización del entorno en el año 2019.

PictographWaypoint Altitude 67 ft
Photo ofPuente Alto de A Paradela.

Puente Alto de A Paradela.

Está constatada su existencia en el XVII, cabiendo la posibilidad, puede que remota, de que fuera construido en la primera década del siglo cuando Diego Sarmiento de Acuña construye la puerta del Sol y los tramos de vía necesarios para conectarla con los caminos existentes. También se conoce como Ponte das Ánimas debido al monumento de exaltación del purgatorio instalado sobre él posiblemente a finales del XVIII o primera mitad del XIX, antes de la apertura de la PO-340 cuando lógicamente empieza a perder uso. Es de mucho interés etnográfico la solución pétrea elevada sobre la zona inundable del lateral norte del río para el paso de personas.

PictographWaypoint Altitude 97 ft

Conjunto etnográfico.

Antigua fuente, pequeño lavadero cubierto y notable presa de regadío, conocidos como “da Carballa”. Es una de las varias manifestaciones del aprovechamiento tradicional del agua para labores domésticas y agrícolas que hay por la zona. Las tres piezas, incluido el lavadero por extraño que pueda parecer, están todavía en uso. En unas obras de reforma que los vecinos realizaron en 2014 rotularon erróneamente la fuente como “de Martín” por ser el barrio de asentamiento.

PictographWaypoint Altitude 114 ft

.

PictographFountain Altitude 104 ft
Photo ofFuente de As Meáns

Fuente de As Meáns

Fuente tradicional, de caño pétreo, resuelta con boca de mina a base de perpiaños de granito y pila para ganado del mismo material. Ofrece una atractiva imagen y se conoce por el topónimo del lugar de emplazamiento.

PictographFountain Altitude 178 ft
Photo ofFuente de Vitela.

Fuente de Vitela.

De antiguo existió aquí una fuente con este nombre. Consistía en una barbacana de piedra colocada a unos setenta centímetros del suelo que a mitad del recorrido ampliaba el canal para posibilitar la bebida. En el suelo, a su izquierda según se ve, se emplazaba un tanque de piedra que recogía los excedentes de la fuente y servia para saciar la sed de los animales. Fue reformada en el año 2000, fecha en la que adquirió el aspecto actual.

PictographWaypoint Altitude 189 ft
Photo ofCasa do Arco.

Casa do Arco.

Casa probablemente de finales del XIX construida respetando el trazado del antiguo camino a Caxide mediante una estructura pétrea en arco que terminó por darle nombre. Posee un hórreo con estructura de granito y planta en forma de T, único en Galicia. La casa también se conoce como A do Roque

PictographWaypoint Altitude 290 ft

Camiño de Feira da Doce

Antigo camiño que circulando ao pé da muralla do lateral nacente do Pazo do Conde e pasando ante a Porta do Sol de acceso ao seu terreo unía a Ponte de Ánimas coa Feira da Doce, na Estrada, e outros lugares. Tamén se coñece como Camiño de Bade. Hoxe presenta un precario estado de conservación. Parte deste camiño foi aberto na primeira década de 1600 polo que logo será primeiro conde de Gondomar.

PictographWaypoint Altitude 293 ft

Ruinas de molinos hidráulicos.

PictographWaypoint Altitude 376 ft

Recinto da feira medieval.

Os primeiros datos da celebración desta feira danos os historiadores Carmen Pallares e Ermelindo Portela, os cales a sitúan na segunda metade do século XIII. O topónimo conservado, Feira da Doce, indícanos o día de celebración mensual, polo menos na súa última etapa. Hoxe o antigo recinto preséntase borroso e perdeu case todos os trazos identificativos. Só unha cruz sobre os muros do que a tradición popular di foi unha das casas das que en tempos deu fronte ao recinto e os restos dun peto de ánimas diante dunha edificación á que os veciños atribúen funcións públicas durante un tempo son vestixios da axuda e protección que como tantas veces os feirantes crentes buscaban no máis alá. A tradición memorística das xentes do lugar estende o recinto da feira ata un primeiro socalco de terreo emprazado a poñente, ocupado na actualidade por unha indescritible edificación. Esta feira a partir do XIX pasa á praza da Paradela, na vila, e posteriormente ao recinto de Secas ata que desaparece. Neste lugar é onde se funden o camiño real de Tui a Baiona co comercial que chegaba dende Tebra e as antigas terras de Riba de Miño, fragmento do medieval que proveniente de Portugal se coñece hoxe como da Nosa Señora do Norte.

PictographWaypoint Altitude 384 ft
Photo ofCamino Real.

Camino Real.

Tramo de uno de los caminos más importantes de la antigua provincia de Tui durante el Antiguo Régimen; todavía en distintos lugares se mantiene el topónimo A Estrada. Su acomodo al transito actual y las descuidadas intervenciones a lo largo del tiempo hicieron que perdiera mucho de su original carácter.

PictographWaypoint Altitude 227 ft

Garita de vixilancia do Pazo de Gondomar.

Forma parte das obras de fortificación e vixilancia que Diego Sarmiento de Acuña decidiu acometer na primeira década de 1600, tras a morte da nai no Pazo. Ata finais do anterior milenio posuíu un brasón sobre a seteira que, ante os repetidos roubos de pedras armeiras, cruces e outras, nesa data foi trasladado para a fachada norte do edificio. Quizais tamén tivo que ver no traslado a venda desta parte do predio.

PictographWaypoint Altitude 182 ft

Antiga taberna e cruceiro de Piquetes.

Está situado na encrucillada que forma a antiga calzada real co camiño de Cristillón. Nada se sabe da súa fundación pero se nos atemos á tipoloxía das figuracións da cruz, moi pegadas aos paus e sen perspectiva, ás dimensións dos citados paus e ao tipo de capitel, podería datarse como de principios do XVII. É unha moi notable peza dotada das características que definen as máis xenuínas manifestacións da cultura popular do campesiñado galego. Ata este cruceiro, que na actualidade non ten culto, chegaban as procesións da festividade de San Brais celebradas na capela da Pousa de Moldes antes de que pasasen a celebrarse na parroquial. Como en tantos casos, o ámbito está totalmente contaminado por postes das compañías de electricidade e telefonía e os correspondentes cables, algo que por si mesmo fala da falta de sensibilidade e respecto ao patrimonio de tales empresas. Ao lado do cruceiro quedan os restos dunha antiga taberna, coñecida como A do tío José de Matilda, emprazada fronte á Casa do Carrexón, onde a vida se gañaba transportando mercadorías en carros de bois.

PictographWaypoint Altitude 131 ft
Photo ofCasa de dona María.

Casa de dona María.

Casa fundada posiblemente na primeira metade do século XVII, sobre a que se instituíu un morgado. A finais dese século era propietario o capitán Jerónimo de Seya y Mariño, de San Pedro de Filgueiras, que a vende con todo o morgado a Pedro de Puga y Novoa, de Bembrive. No século XVIII xa era o seu propietario un "de la Sierpe", Manuel Antonio de la Sierpe Troncoso y Lira. A súa herdeira María Jesús de la Sierpe foi quen deu nome popular á casa. A familia "de la Serpe" tivo outra casa en Mañufe, aos pés da ermida de San Sebastian, aínda parcialmente conservada. Esta casa foi residencia dun inquisidor do Santo Oficio cuxas armas se mostran sobre o brasón pétreo que coroa o lintel do portalón de entrada ao patio aberto ante a casa. Hoxe a edificación presenta planta en forma de T como consecuencia da ampliación dun corpo, no vento nacente, á inicial tipoloxía rectangular. Toda a obra está moi transformada. Ao outro lado do camiño mantense, aínda modificada, a Fonte do Romaio.

PictographWaypoint Altitude 95 ft
Photo ofCristillón, conjunto etnográfico.

Cristillón, conjunto etnográfico.

A su paso por Cristillón el camino circunvala un grupo de casas de los siglos XVIII y XIX, de clara presencia vernácula, construidas en granito y dotadas de fuerte cromatismo en puertas y ventanas de madera, acompañadas de diversas edificaciones complementarias y correspondientes “leiras” cultivadas.

PictographWaypoint Altitude 59 ft

Cementerio de Mañufe.

PictographWaypoint Altitude 94 ft
Photo ofCentro socio-cultural.

Centro socio-cultural.

En la planta baja se emplaza una cafetería-bar de libre acceso

PictographWaypoint Altitude 100 ft
Photo ofPazo de Mendoza.

Pazo de Mendoza.

Fue fundado en la segunda mitad del siglo XVIII por Policarpo de Mendoza, deán de la catedral de Santiago desde 1751, donde está nterrado, y caballero de la Orden de Carlos III. Su madre, María del Espíritu Santo Rodrigo según datos erróneos de la partida de bautismo, en realidad María Rodríguez Mendoza, era de la casa de Moreira, en Mañufe, quizás emplazada en este mismo terreno. El nombre actual, Pazo da Escola, es consecuencia del uso al que estuvo sometido una parte del mismo a principios del XX, que mantenido en el tiempo ahora designa al conjunto dedicado a hospedaje y hostelería. Es un edificio en forma de U, con un ala poco desarrollada, de traza barroca, que posee amplia solana porticada sobre soportal pétreo y gran “lareira” con horno y “cambota” rematada en una de las chimeneas más monumentales del Val de Miñor. En la fachada este conserva un blasón con las armas del fundador. Con objeto de adecuarlo a los usos citados, fue sometido a obras de rehabilitación a finales del XX bajo supervisión del Servicio Provincial de Patrimonio. Tienen interés las edificaciones adjetivas y el jardín tradicional de frutales.

PictographReligious site Altitude 107 ft
Photo ofParroquial de San Vicente.

Parroquial de San Vicente.

La primera noticia de esta iglesia procede de mediados del siglo XII, si bien, posiblemente, los restos más antiguos del templo sean una parte del muro sur de la nave principal que en todo caso son muy posteriores, seguramente de la Edad Moderna. Es probable que inicialmente la iglesia tuviese planta lineal, rematada en una capilla mayor o ábside. Fue a consecuencia de las profundas obras de reforma y mejora efectuadas en 1722 que probablemente se introduce el crucero, con la incorporación de las naves laterales, y, algo después, se construye la actual capilla mayor al tiempo que se dota a la obra del unitario estilo barroco que actualmente la caracteriza, convirtiéndose en el principal ejemplo religioso de este movimiento arquitectónico en el municipio. La Torre-campanario ,cerrada por cupulín que según cuenta la tradición, de tan satisfecho tras ver su trabajo, el maestro cantero de esta, de origen portugués para más señas, quiso dejar constancia de sí y se autorretrató coronando el citado cupulín mientras sostiene una cruz que sirvió de base a una veleta. Interiormente, los techos están resueltos a base de bóvedas, de distinta tipología formal, y materializados en ladrillo cerámico y madera, en ambos casos rematadas con revoco y pintura. Bajo el arco triunfal conserva dos púlpitos, uno a cada lado, coronados por respectivos tornavoces decorados. Además, el templo cobija excelente imaginería del XVII o XVIII como, por ejemplo, un Cristo Resucitado y un san Vicente.

PictographFountain Altitude 71 ft

Fuente de O Outeiral

PictographWaypoint Altitude 33 ft

Ribeiras de San Bieito.

PictographWaypoint Altitude 108 ft

Finca da antiga Pousa de Marquina.

Nada se conserva de la Pousa de Marquina, también conocida como de Meneses, excepto un pequeño blasón empotrado en el reconstruido muro, justo al lado del portal de entrada a la finca. Las armas parecen aludir a los Aldao, posibles fundadores. Las “pousas” fueron una de las distintas variedades de Casa Grande del rural gallego.

PictographWaypoint Altitude 207 ft

Pazo de Gondomar.

Non hai certeza sobre a súa orixe aínda que o máis probable é que proceda da segunda metade do século XVI, cando García Sarmiento de Soutomaior constrúe a parte central porticada. Non obstante, no terreo xa lle antecedera outra edificación segundo Lázaro de Losada lle fai saber por carta, en 1605, a Diego Sarmiento de Acuña cando na parte máis alta daquel construían o torreón central de vixilancia, tras decidir o futuro conde aumentar, mellorar e fortificar o pazo unha vez morta a nai no ano 1600. O construtor de todas estas melloras foi o mestre canteiro do Val de Miñor Juan Coello. O conxunto conservado, a cabalo entre unha edificación señorial e unha fortificación militar, ten tres alturas na parte principal e unha configuración en planta en forma de U que coa colaboración dun muro de contención coroado de ameas forma un patio de armas na cara sur. Ante a norte, sometida a notables reformas no XIX, en tempos do X Conde, entre as que se debe citar a gran escaleira pétrea, o corredor sobre columnata, a apertura de portas-ventá con balcón e as galerías porticadas ao patio, situadas a cada lado do corpo central, esténdese un xardín de notable interese. Estas melloras correron a cargo dunha nutrida cuadrilla de canteiros encabezada polo mestre Ventura Cabanelas. A gran masa construída das distintas dependencias do pazo está unida a un muro granítico de dous quilómetros de lonxitude, actualmente en moi mal estado, que, incluíndo diversas portas fortificadas, escudos e garitas de vixilancia, todo construído polo mestre Coello, encerra en dirección sur parte da que foi extensa finca matriz.

PictographFountain Altitude 85 ft

Fuente de Santa Ana.

La original desapareció con la construcción de la actual urbanización. Se emplazaba en As Cercas, terrenos propiedad del condado, y fue una de las dos fuentes “milagreiras” que tuvo la villa; la otra es la de San Bieito. La actual no guarda el emplazamiento ni formalmente tiene nada que ver con aquella.Tampoco el agua es de manantial

PictographTree Altitude 65 ft

Parque da Coelleira.

Área de esparcimiento público construida en la antigua Cerca de A Coelleira, una de las cuatro que en tiempos poseyó el condado en esta zona inmediata al río que bajando de Morgadáns cruza la Paradela de Gondomar. Las otras, al lado contrario del cauce, fueron: A Cerca Grande, A Cerca Pequena y A Cerca da Viña. Las tierras del condado remataban a norte en un antiguo camino, el actual Paseo Casares, que después de cruzar el puente de Entrerríos llegaba a la plaza de A Paradela para continuar en dirección al puente de Ánimas y retornar al pazo por la Puerta del Sol. El parque se conecta con la ribera sur del río mediante dos pasarelas de madera que se suman al pétreo puente de Entrerríos.

Comments  (1)

  • Photo of Grelo secundario
    Grelo secundario Oct 10, 2019

    I have followed this trail  verified  View more

    Ruta sencilla que transcurre una buena parte por pistas asfaltadas

You can or this trail