یزد ، مهریز ، زیارتگاه زرتشتیان پیر نارکی 1402.12.18

Shahrak-e Şalavātī
تاریخچه پیرانگاه نارکی

داستان روانشاد استاد رشید شهمردان از این زیارتگاه، در کتاب پرستشگاه زرتشتیان (چاپ 1346 بمبئی) اینچنین است: “صاحب پیر را نام نازبانو بوده است. گویند که عروس فرمانروای پارس بوده است. پس از چیرگی تازیان بر ایران، این بانو با پیمودن راه کوه و صحرا، به دیه خراشه (خوراشاه یا فراشاه) نزدیک تفت می‌رسد. چون دشمنان را نزدیک می‌بیند به طرف “دره زنجیر” (دره ای بین تفت و ده بالا) پیش رفته و بر کوه‌های آنجا بالا می‌رود. ملجاء و پناهی نمی‌یابد و راه نجاتی فراپیش نمی‌آید. از سمت دره گیگون (امروزه همه این اسم‌ها وجود دارند) پس از نفرین به کوه‌های بی بار و بی پناه (همواره می‌پرسم این توضیحات را از کجا آورده اند؟؟ مثلاً نفرینشان چگونه بوده است؟ آیا فحش هم به زمانه بی وفا می داده اند؟!) و سرانجام به کوه مقابل معروف به کوه نارکی می رسد. با نزدیک شدن دشمنان به واسطه پاکی دل و از توانایی ایزد بیچون و چند، در دل آن کوه از دیدگان ناپدید می گردد”(شهمردان، 1346، ص 163). در ادامه هم آمده که: “بعدها (هیچکس نمی داند که کی؟) در آن کوه خشک و بی آب و علف؛ آب زلال جاری می شود و اطراف آن سبز و خرم می گردد. بیابانگردی به آنجا می‌رسد و در کنار چشمه آب، خواب میرود. رویایی در باره ساختن زیارتگاه در محل می‌بیند و آن را به مورد عمل می‌گذارد”. آنطور که روانشاد شهمردان آورده است: ” امروز یعنی در اوایل قرن بیستم، پیرنارکی زیارتگاه معروف است. هر ساله از روز سروش ایزد و فروردینماه بی کبیسه (تقویم قدیمی که فروردین در امرداد می افتد) تا مدت پنج روز تشریفات بخصوص زیارت در آنجا برپاست. زرتشتیان از راه های دور و دراز به زیارت می‌شتابند و به [بازگوکردن] بندگی و شادمانی می پردازند” (شهمردان، همان، ص 164).

ویژگی‌های زمین‌شناسی و جغرافیای طبیعی
مکان جای گرفتن پیر نارکی، درست در کنار رشته کوهی است که بر روی نقشه ها به نام های: بهوروک یا کوه سیاه نامیده شده است و خود کوه مشرف بر نارکی به همین اسم نامور شده است یعنی کوه نارکی. امتداد رشته کوه بهوروک از تفت تا سمت مهریز حدود 24 کیلومتر می شود. واژه بهوروک که چم (معنا) آن بنا بر آنچه در فرهنگ دهخدا و آنندراج (نسخه اصلی چاپ هند) آورده­اند احتمال دارد “روشن شدن و روشن کردن خورشید” بوده باشد، بر خلاف رشته شیرکوه که بسیار گسترده و طولانی تر و بسیار سرسبز تر است، در هیچکدام از دره‌هایش امکان ایجاد سکونت گاه دائمی (روستا) را نداشته است و تنها سکونت‌گاه موقتی هم که برپای دامنه‌اش سبز شده همین پیرنارکی است. اگر معنای بهوروک همان روشن شدن خورشید باشد، این موضوع بیگانه ای به نظر نمی‌رسد چرا که در ایران مرکزی برخی از مردم دشت نشین، رشته کوهی را که نخستین دقایق روز، خورشید از آنجا طلوع می کرده است را به نامی از خورشید یا روشنی می‌نامیده‌اند. معروف ترین نمونه آن رشته کوه خورانق (خرانق) است که در سده‌های میانه خورانک یا خورانگ خوانده می‌شده است به چم مکان برآمدن خورشید. این نام را ساکنان دشت یزد-اردکان تا دشت عقدا، که پر جمعیت ترین پهنه زرتشتی نشین در کل ناحیه یزد قدیم بوده است به این شوند بر رشته کوه خورانق نهاده بودند که بامدادان خورشید از آنجا سر می زده است. برای دیدن زیبایی سر زدن خورشید خورانق باید بر چکاد شیرکوه صبح بسیار زود، به دیدار نشست تا بدانی خورانق یا خورانک چرا جایگاه دمیدن خورشید نامیده شده است. به دیدگاه من برای مردمان باستانی دشت مهریز یا ابراهیم آباد و طزنج (تزنگ یا نام قدیم آن تیجنگ) که با توجه به شواهد یافت شده در سایت باستانی چشمه غربال بیز مهریز، اکثراً میترائیست یا مهرگرا بوده اند، می بایست رشته کوه بهوروک به عنوان مکان روشن شدن یا برآمدن خورشید پر ارزش بوده باشد.